Gisteren was het congres van de Christiaanse Taxateur (fiscale studievereniging van de Erasmus Universiteit Rotterdam). Onder leiding van Sander Schimmelpenninck gingen we – dat is: Sjoerd van Mierlo, Richard Happe, Leo Stevens, Bartjan Zoetmulder en ik – in vijf ronden in gesprek over fiscale ethiek. Een top line-up, zij het wat wit en misschien iets teveel man. Maar dat terzijde.
Een thema dat tijdens het congres kort aan de orde kwam, was het publiceren van de aanslagen inkomstenbelasting, zoals in Noorwegen. Of wij, de sprekers, dit voor onszelf een goed idee vonden. De reacties waren verdeeld. Alweer in 2016 (rond de tijd van de Panama Papers) heb ik een stuk gepubliceerd op Artikel104.nl over dit onderwerp. Een belangrijke conclusie was dat inzage geven best pijnlijk is, juist ook als je heel weing verdient.
Klassenstrijd
Toch ben ik – inmiddels – voorstander van deze vorm van radicale openheid. De kloof tussen de Nederlandse have’s en de have-nots is sinds 2016 alleen maar toegenomen. Van de wooncrisis tot het Toeslagenschandaal: de kleine man (m/v) is de dupe. Kennis over de omvang van de boterham van de baas zou in het beste geval een revolutie kunnen ontketenen bij alles van het stemgedrag tot de bereidwilligheid tot overwerken. Totdat iedereen goed kan rondkomen van een fulltime salaris (living wage), een fatsoenlijke (huur)woning heeft en de juiste zorg, goed onderwijs en stevige rechtsbescherming, is er iets om voor te vechten. Niet alleen voor jezelf, maar voor iedereen. Klassenstijd en solidariteit, het klinkt ouderwets maar is wel nodig. Nu misschien meer dan ooit.
Maar ik dwaal af. Hieronder de relevante passages met mijn bespiegeling over transparantie.
***
Namen en shamen en het Noors model
De Panama Papers werpen vragen op over “namen en shamen”. Het journalistieke verhaal ontleent zijn kracht vooral aan de concrete voorbeelden die herkenbaar zijn voor ‘gewone’ mensen. Hoewel de namen en rugnummers een evident publiek belang dienen, moeten we niet vergeten dat sprake is van een behoorlijke schending van de privacy van de betrokken belastingplichtigen. Dat kun je erg vinden of niet (veel medelijden met iemand als David Cameron zult u bij mij niet aantreffen), maar er gaan hoe dan ook steeds meer stemmen op voor openheid over de fiscale positie van individuele bedrijven (country by country reporting) en individuen (publicatie belastingaangiften of -aanslagen). “Dan kunnen we de belastingheffing ten minste controleren,” denkt de samenleving. Openheid in dit kader is echter zeer controversieel, althans zou dat moeten zijn. Financiële privacy staat bij de gemiddelde Nederlander hoog in het vaandel. Men is (niet geheel ten onrechte) bang dat de buren meekoekeloeren en op de verjaardag gaan zitten roddelen.
In Noorwegen ziet men dit anders. Daar zijn de belastinggegevens van iedereen voor iedereen raadpleegbaar via internet. Je kunt als Noor dus precies nagaan hoeveel belasting de burgemeester of de dominee betaalt. Het Noors model heeft zeker voordelen, bijvoorbeeld dat het makkelijker wordt om de loonkloof tussen mannen en vrouwen te bestrijden (werknemers kunnen exact zien hoeveel hun collega’s verdienen en vragen waar nodig om loonsverhoging). De fiscale bijdrage van individuen wordt beter inzichtelijk. In theorie zou dit een preventieve werking kunnen hebben op belastingontwijking. Dit laatste veronderstelt wel dat mogelijke ontwijkers de publieke opinie vrezen, wat niet altijd het geval zal zijn (in de praktijk zal de adviessector bovendien op zoek gaan naar manieren om inkomen en vermogen alsnog buiten de reikwijdte van publicatie te houden).
Mijn eigen fiscale positie (een gênante illustratie van de problematiek omtrent privacy)
Of het Noorse model voor Nederland geschikt is, weet ik niet. Zelfs met alle voordelen voelt het als een paardenmiddel die veel mensen niet zullen lusten. Volledigheidshalve, ten aanzien van haar eigen gegevens heeft ondergetekende ongeveer evenveel gêne als een Duitser op een naaktstrand. Ik heb niets te verbergen. Sinds het verlaten van de adviespraktijk medio 2015 is mijn eigen cash flow praktisch non-existent (want: freelancer en buitenpromovendus) en kruipt mijn vermogen slechts nog met de grootst mogelijke moeite Box 3 binnen (de kat* wordt van een spaarrekening gevoed). Ik woon in een huis van zo’n twee ton, geen kinderen, geen aandelenbezit en helaas wel wat ziektekosten (maar die vallen onder het medisch geheim en blijven dus tussen mij, een klein leger aan hulpverleners en de plaatselijke inspecteur). Kortom, naar fiscalistenbegrippen hang ik aan de bedelstaf. Ook zonder belastingparadijs is mijn bijdrage aan de schatkist dit jaar helaas beperkt. Mocht er dus een Nederlandse database met belastingbedragen komen, dan wil ik wel dat dit hele verhaal inzichtelijk is. Zonder nadere toelichting staat er namelijk: “mw. A.F. Gunn, belastbaar inkomen: nagenoeg niks; bijdrage aan de Nederlandse samenleving: dientengevolge nihil”. Zal men zich niet een klein beetje afvragen hoe zoiets kan? Een fiscaal-staatssteunexpert die in tijden van Starbucks op de armoedegrens balanceert? (Beetje overdreven? – red.) Weten we zeker dat er geen geheime Kaaimanrekeningen in het spel zijn? Cijfers geven niet altijd het hele verhaal.
Beste lezer, wat ik mij afvraag: Zou u bereid zijn dit soort informatie op internet te delen? Of vindt u mijn ontboezeming vooral een beetje ongemakkelijk? Dat ongemak zou ik in elk geval delen – en hierboven heb ik niet eens harde cijfers genoemd – maar dit exhibitionisme laat wel de dilemma’s van publicatie van privégegevens zien. Hier moeten we eerlijk in zijn. Ik ben er niet over uit of ik liever mijn gewicht op deze blog zet of mijn jaarinkomen. Ziedaar, een ethisch dilemma voor tijdens het volgende hoorcollege.
***
* Dapper de kat is kort na het verschijnen van dit stuk verdwenen. Mogelijk uit schaamte. Inmiddels zijn er twee honden – Tessa (de redactiehond) en Bonnie (zij logeert hier tot medio juli 2021). Het nieuws dat de hondenbelasting mogelijk wordt afgeschaft, is hier met gekwispel ontvangen.
