Vorige week verscheen op deze blog een artikel over het gebruik van de Wet Openbaarheid van Bestuur (WOB) door de fiscale wetenschap. De recente voorbeelden van de dividendmemo’s en het APA/ATR-beleid tonen dat het gericht inzetten van een wobverzoek (“wobben”) interessante vruchten kan dragen. Toch rijzen er ook enkele vragen.

Naar aanleiding van mijn eerdere stuk, kreeg ik reacties van verschillende kanten. Dat had ik niet verwacht, wobben leek me altijd een onschuldig verschijnsel. Wie kan er immers tegen openheid zijn? Hieronder dus wat additionele observaties over het wobfenomeen. Aanvullingen kunnen via de comments.

Wobben is laagdrempelig

Op basis van de WOB kan een burger veel (maar niet alle) interne informatie van de overheid opvragen. Dit draagt uiteraard bij aan de transparantie van en controle op de overheid. Onderzoeksjournalisten, ngo’s, ‘gewone’  burgers en dus ook wetenschappers zijn enkele van de partijen die hiervan profiteren. De mogelijkheden van de WOB zijn niet onbeperkt – zo zijn individuele beleidsopvattingen out of bounds – maar gaan wel vrij ver. Mits je min of meer weet wat je zoekt, is wobben bovendien niet al te moeilijk (letterlijk een kwestie van een mailtje sturen). Er zijn ook opties op Europees niveau. Een “eurowob” is zeer eenvoudig via de website AsktheEU.org. Ter illustratie: Vorig jaar heb ik een klein verzoek gedaan om informatie over staatssteun; dat kostte mij ongeveer 20 minuten en resulteerde al snel in een aangetekende brief van de Europese Commissie. De hele correspondentie is hier te vinden.

Reëel gevaar van excessief wobben

Vanuit het perspectief van de burger, kleven er naar mijn idee weinig nadelen aan de WOB. De tijd van het opstellen van het verzoek daargelaten, geldt voor de burger het “nee heb je”-beginsel. Hoewel er ongetwijfeld ontevreden wobbers bestaan, is het probleem niet het bestaan van openbaarheid maar juist het (vermeende) tekort daaraan. Het laagdrempelig karakter van de WOB is misbruikgevoelig. Zodra wobben een gratuit of ongericht karakter krijgt (fishing expedition) is het bijvoorbeeld oppassen geblazen. Eén gek kan meer vragen stellen dan tien wijzen kunnen beantwoorden, maar ik vrees dat je dit niet kunt tegenhouden. Voor je het weet moeten er interimjuristen komen (dit gebeurt echt!) voor het uitvoerend werkt, met alle kosten van dien.

Goed overleg tussen wobbers en bewobten verdient de voorkeur

Vanzelfsprekend is het goed als de wobbende burger en het bewobte bestuursorgaan “er samen uitkomen”, bijv. door een ruim verzoek wat smaller te maken of de deadlines wat te verruimen, maar ik heb er begrip voor dat burgers hier niet altijd genoegen mee zullen nemen. De houding van het bestuursorgaan zelf speelt hierbij wel een rol; waar ambtenaren te kwistig omgaan met het potje lak, dan zal dit weinig doen voor het vertrouwen van de burger in de overheid. Overigens denk ik niet dat “excessief” wobgedrag afbreuk doet aan het verzoek van een andere wobber, die wél met een precisievraag komt. De juridische mogelijkheden van de WOB blijven namelijk hetzelfde.*

Wobben als wetenschappelijke activiteit?

Iets anders. Is wobben eigenlijk wel een wetenschappelijke activiteit? In eerste instantie has ik hier mijn twijfels bij. Met wobben kun je aan informatie komen, maar dat wil niet zeggen dat gewobte documenten een zelfstandig onderzoeksproduct zijn. Een wobverzoek kan ik niet opnemen op mijn publicatielijst. Op deze visie valt echter wat af te dingen. Succesvol wobben zou ik willen vergelijken met goed gebruik van een complexe bibliotheek of archief. Het kunnen ontsluiten van informatie is overduidelijk wel een wetenschappelijke activiteit. Bij uitstek is de wetenschap geëquipeerd om de noodzakelijke precisie te bieden. De meerwaarde van wetenschap is juist dat men systematisch te werk gaat, en weet wat te vragen aan wie. De lijken zul je immers pas vinden als je de weg naar de deur van de kast kent.

***

* Dit gezegd hebbend, ik zou me zomaar kunnen voorstellen dat de WOB als bedreigend wordt ervaren door ambtenaren. Dit zou een reden kunnen zijn om minder snel iets aan het papier te willen toevertrouwen; wat er niet is, kan ook niet gewobt worden. Dit is een iets andere kwestie, die naar mijn idee vooral praktische problemen zou opleveren voor de overheid zelf.

Foto door Gwen via Flickr.com onder Creative Commons licentie.