In de afgelopen jaren is een levendig debat ontstaan over de belastingheffing van multinationals, tax planning en BEPS. Bij dit debat is een belangrijke rol weggelegd voor NGOs. Dat fiscalisten de NGOs niet met open armen ontvangen, is de understatement van het jaar. Dit is geen geval is van “onbekend maakt onbemind”. Toch zou het goed zijn als fiscalisten meer aandacht besteedden aan de boodschap van deze organisaties. Vaak hebben NGOs namelijk wel een punt (al past dat punt niet altijd even makkelijk binnen de ‘normale’ kaders van het belastingrecht). Hieronder het (niet-uitputtend) overzicht van de NGOs met veel BEPS-relevantie.

Belangrijke NGOs

OxfamNovib is de Nederlandse tak van het wereldwijde Oxfam. Deze organisatie richt zich kort gezegd op ontwikkelingssamenwerking. Hiertoe worden allerlei verschillende activiteiten ontplooid onder de Oxfam paraplu, bijvoorbeeld opleidingsprogramma’s voor leraren in ontwikkelingslanden, micro-kredieten, noodhulp, voorlichtingsprogramma’s. Oxfam voert wereldwijd campagne voor “fair tax”, met name voor ontwikkelingslanden, en roept op tot een “World Tax Forum” in juli 2015. In Nederland heeft OxfamNovib zich sterk geprofileerd met een onderzoek naar “brievenbusmaatschappijen”.

De Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO) is een Nederlandse organisatie die onderzoek verricht naar multinationale ondernemingen en daarnaast deelneemt aan een aantal netwerken (waaronder het Tax Justice Network). SOMO zowel op eigen initiatief als op verzoek van andere organisaties uit het “maatschappelijk middenveld”. In maart 2015 publiceerde SOMO een onderzoek getiteld “Klatergoud” over de (beweerdelijke) belastingontwijking door het Canadese mijnbouwbedrijf Eldorado Gold. Het rapport is conceptueel heel interessant omdat het ideeën over tax planning verbindt met de strijd tegen (door Amnesty International in kaart gebrachte) mensenrechtenschendingen. Zeer lezenswaardig én van hoge kwaliteit (van de verregaande accountability die SOMO biedt op het punt van de gehanteerde methodologie en het bronmateriaal kunnen veel fiscale wetenschappers wel wat leren).

ActionAid is een wereldwijde organisatie met een afdeling in Nederland. ActionAid is gericht op kleinschalige ontwikkelingssamenwerking omtrent thema’s als vrouwenrechten, economische onafhankelijkheid, onderwijs en HIV/Aids. Naast de kleinschalige hulp voert ActionAid actie tegen zaken die een structurele bedreiging vormen voor haar doelgroep, zoals de internationale wapenhandel en – sinds een aantal jaar – het internationale belastingrecht. ActionAid heeft diepgaand onderzoek gedaan naar een enkele specifieke ondernemingen die (beweerdelijk) belasting ontweken in een aantal Afrikaanse landen. Deze onderzoeken boden ammunitie voor politici en andere NGOs.

Tax Justice NL is een netwerk bestaand uit een aantal verschillende Nederlandse maatschappelijke organisaties, waaronder Oxfam Novib, Oikos, SOMO, Action Aid en de ICCO. Tax Justice NL is deel van het internationale Tax Justice Netwerk (TJN), dat in 2003 werd opgericht om onderzoek te doen en actie te voeren omtrent het thema eerlijke belastingheffing. De afgelopen jaren is TJN zeer actief geweest met het publiceren van onderzoeken, (online) campagnes en lobby werkzaamheden. Tot 2013 stond Tax Justice in Nederlands onder het voorzitterschap van een oud PwC tax partner, Albert den Hollander. De bewering dat men het belastingrecht en/of de politiek fiscale dynamiek niet zou begrijpen, is in het licht van dat laatste niet bijzonder aannemelijk.

De BEPS Monitoring Group (BMG) is het platform waar vandaan de internationale NGO-sector input geeft aan de verschillende publieke consultaties die de OESO heeft geopend in het kader van het BEPS-project. De stukken van de BMG zijn online raadpleegbaar en blijken vanuit vaktechnisch optiek van hoge kwaliteit. Omdat ik dit laatste niet direct met NGOs associeer, heb ik de leden van de BMG (die op de website genoemd worden) opgezocht op Linkedin.com. Naast een aantal fiscale wetenschappers (waaronder meerdere hoogleraren belastingrecht), bevat de groep vrij veel mensen met een Big Four of law firm achtergrond. Deze lieden zijn direct afkomstig uit de fiscale praktijk. Dit laatste geldt overigens in optima forma voor de medewerkster van EY Brazilië die in haar vrije tijd blijkt mee te werken aan de wereldrevolutie…

38 Degrees is een Britse NGO die zichzelf omschrijft als een “campaigning community”. Ik heb deze club toegevoegd omdat ik ‘m heel bijzonder vind. 38 Degrees houdt zich primair bezig met de logistieke ondersteuning van politieke en maatschappelijke activiteiten van haar 2.5 miljoen (!!!) leden. Typerend zijn online handtekening- en emailacties, waarbij 38 Degrees handig inspeelt op de mogelijkheden van het internet en de social media. Met name vanwege het hoge ledental werd 38 Degrees in het verleden uitgenodigd voor parlementaire hoorzittingen en overleg met de top van HMRC. De BEPS-thematiek is al enige tijd op de radar bij 38 Degrees, onder meer met een handzame “Guide for Spotting Tax Dodgers”. Deze organisatie kent (nog?) geen Nederlandse evenknie.

Impact en activiteiten van de NGOs

Meerdere NGOs houden zich dus met het fiscale debat bezig. Hoe ziet deze bijdrage er concreet uit? En – niet geheel onbelangrijk – hoe succesvol is dit alles eigenlijk? Het antwoord op die laatste vraag moet ik schuldig blijven – ik zou niet weten hoe de impact van een NGO te meten. Er zijn echter voldoende aanknopingspunten om te zeggen dat deze sector een zeer belangrijke rol heeft hij het agenderen van bepaalde zaken en het mobiliseren van de publieke opinie.

De drie hoofdactiviteiten van NGOs zijn in dit verband de volgende:

1. Betrokkenheid bij het publieke debat

Voor veel zo niet alle NGOs is deelname aan het publieke debat een kerntaak. Dit geschiedt via publicaties en onderzoeken (zie onder), (online)campagnes en allerlei acties (van het ophalen van handtekeningen tot een demonstratie). Daarnaast zoeken NGOs actief de aansluiting met de media, bijvoorbeeld door middel van persberichten of door het leveren van experts. Waar mogelijk zal een NGO ‘aan tafel’ gaan zitten om haar verhaal te vertellen. Dat verhaal is vaak erg mediageniek. De strijd tegen kindersterfte is een stuk sympathieker dan – ik roep maar wat – de winstmaximalisatie bij een AEX-fonds of het behoud van de hybride lening. (Hierover kan anders gedacht worden, maar niet met goed fatsoen.)

2. Beïnvloeding van de politieke agenda

In de context van het fiscale debat durf ik de stelling aan dat alle NGOs uit zijn op de beïnvloeding van de politieke agenda. Men verricht dus allerlei verschillende lobby-werkzaamheden. Enerzijds kan gedacht worden aan publieke acties (bijv. handtekeningen verzamelen, demonstreren). Anderzijds wordt ook achter de schermen het nodige werk verricht; aandacht vragen voor bepaalde zaken, voorstellen doen, argumenten aandragen, etc. (zie ook hieronder). In Nederland komt het met regelmaat voor dat Kamervragen gesteld worden naar aanleiding van een publicatie van een NGO. Illustratief zijn de vragen die SP en PvdA vorig jaar stelden naar aanleiding van een Oxfam-rapport over belastingontwijking.* Voorts heeft de NGO-sector goede connecties, ook internationaal. Ter illustratie geeft ik het Platform for Tax Good Governance** van de EU heeft naast de vertegenwoordigers van de lidstaten ook 15 plaatsen het bedrijfsleven, de fiscaliteit en het maatschappelijk middenveld. Van deze 15 zetels zijn er 3 voor NGOs (Oxfam, Christian Aid en CIDSE).

3. Het verrichten van onderzoek

Naast de universiteiten en de onderzoeksjournalistiek, hebben de NGOs tot slot een belangrijke onderzoekstaak. In zowel het publieke als het politieke debat zijn door NGO-onderzoekers vastgestelde feiten en voorbeelden van groot belang, getuige het zojuist genoemde Oxfam-rapport. Eén van de redenen dat het NGO-onderzoek zo belangrijk is, is omdat (bijna) niemand anders oog heeft voor de vraagstukken die door de NGOs onder de aandacht worden gebracht. Er is dus sprake van een signaleringsfuncties. Zonder deze input zou het BEPS-debat veel minder pluriform zijn.

Slotopmerking

Vaak klinkt vanuit de fiscaliteit het verwijt dat de NGOs niet weten waar ze mee bezig zijn. Volgens mij valt dat wel mee. De politieke agenda van deze organisaties is alleen volstrekt anders dan het uitgangspunt van de gemiddelde fiscalist. Het zou goed zijn als de belastingsector vaker en serieuzer naar de inbreng van NGOs zou luisteren. Niet omdat de NGOs altijd gelijk hebben, maar omdat dit de kwalitiet van het BEPS-debat vergroot. Uiteindelijk leidt dit tot iets waar iedereen wat aan heeft: kwalitatief beter en bovenal rechtvaardiger internationaal belastingrecht.

* Staatssecretaris – Financiën 02 juli 2014, nr. IZV 2014/31, NTFR 2014-1874 (m.n. ondergetekende). De Staatssecretaris bespreekt in zijn antwoord verschillende maatregelen die Nederland heeft genomen ten bate van de fiscale positie van ontwikkelingslanden (bijv. het opleiden van inspecteurs). In mijn noot constateer ik dat e.e.a. goed is tegen het imago van “belastingparadijs in de polder”.

** Het Platform for Tax Good Governance is één van de initiatieven die de Europese Commissie aankondigde in haar plannen van 6 december 2012. Het Platform met de Europese Commissie van input voorzien op het punt van agressieve tax planning, e.d. Hoewel het Platform zelf een adviserende taak heeft, is het wel een nuttig forum voor gedachtewisseling.