Vorig jaar publiceerde VNO-NCW een Tax Governance Code (TGC) voor de fiscale zelfregulering van Nederlandse bedrijven. De code heeft momenteel zo’n 40 deelnemers, waaronder een groot aantal AEX-fondsen. Artikel104.nl schreef toen (met enig gevoel voor dramatiek) dat hier “niet zozeer sprake [is] van een stap in de goede richting als een sprong naar een nieuw hoofdstuk in het belastingdebat”.

De TGC is de vrucht van een lopend proces van toenadering tussen het bedrijfsleven en allerlei maatschappelijke groepen (stakeholders) over belastingen. Als onafhankelijke fiscalist en freelance docent is mijn skin in the game in die zin beperkt dat ik niemand vertegenwoordig behalve mijzelf. Het was vanuit deze bevoorrechte positie dat ik laatst mijn visie over de code mocht delen tijdens een college in Den Haag. De slides zijn hieronder te vinden:

Van ‘is dit ethiek-washing?’…

Laat ik het toegeven, toen ik twee jaar geleden hoorde dat VNO-NCW werkte aan een Tax Governance Code, was ik niet per se heel enthousiast. Er loopt al jaren een complex debat over fiscale ethiek en belastingontwijking. Dit is in belangrijke mate te danken aan progressieve krachten als het Tax Justice Netwerk (TJN) en de vakbonden. Hoe kon het dat juist de werkgeversorganisatie, die ook multinationals vertegenwoordigt, het initiatief had gepakt voor een code? Was dit een prijzenswaardige bijdrage aan het proces? Was het geloofwaardig? Of was hier sprake van ‘ethiek-washing’, om een begrip van één van mijn studenten te gebruiken?

… naar ‘pioniersfase waarin alles nog kan’

Welnu, wat de meerwaarde van de code betreft ben inmiddels officieel om. De in 2022 verschenen tekst stemt optimistisch en bevat – naast elementen uit eerdere, internationale codes – ook nieuwe ideeën over het fiscale beleid van ondernemingen en gezonde relaties met autoriteiten en stakeholders. Hete hangijzers als lobbyen en het gebruik van belastingparadijzen worden expliciet aan de kaak gesteld. Of de code hiermee ‘ver genoeg’ gaat, laat zich niet in algemene zin beantwoorden. Ver genoeg is immers subjectief en moet dus onderwerp zijn van een publiek-politieke discussie. Het sterke aan de code is dat de deelnemers (a) proactief informatie aanleveren, en (b) actief meedoen aan dat nationale gesprek. Laten we dit een kans geven.

Sterke positie ngo’s

De code moet nu worden doorontwikkeld en uitgebreid. Dit vereist samenwerking tussen VNO-NCW en de andere stakeholders: ngo’s, vakbonden, politieke partijen, wetenschap, (belasting)adviseurs, aandeelhouders en beleggers, bedrijven die (nog) geen deelnemers zijn van de code… Hierin zal een modus gevonden moeten worden. Enerzijds moet iedereen constructief om tafel zitten, anderzijds mag het niet te soft worden. Zeker voor de ngo’s is dit een lastige balans want het risico bestaat dat zij worden ingekapseld. Tegelijkertijd hebben de activisten wél een sterke positie: één negatief persbericht kan het project enorm schaden. Ik heb mij laten overtuigen van de oprechtheid van VNO-NCW – maar ik ben een fiscale insider die goed oog heeft op het hele speelveld en de initiatiefnemers persoonlijk kent. Met andere woorden, ik ben nauwelijks representatief.

Sustainable Development Goals

Hoe groot is de steun voor de code buiten de fiscale bubbel? Ik vrees dat het antwoord tegenvalt. De (niet al te wetenschappelijke) rondvraag in huize Gunn wees althans uit dat de TGC nog wat uitleg behoeft. Zo is niet algemeen bekend dat de code stamt van de best-wel-progressieve koersverandering van VNO-NCW in 2021 (Ondernemen voor brede welvaart). VNO-NCW heeft toen uitdrukkelijk aansluiting gezocht bij de Sustainable Development Goals (SDG) van de Verenigde Naties. De TGC gaat dus om (veel) meer dan alleen het Nederlandse belastingdebat. De code bevindt zich zelfs op het snijpunt van mensenrechten, ethiek, fiscaliteit, civil society, politiek en business. Dit is spannend, inspirerend en vooral te belangrijk om aan cynici over te laten.

Bedrijven zijn oprecht – maar moeten dit wel bewijzen

Het wantrouwen richting het bedrijfsleven is op zichzelf begrijpelijk, maar in de huidige context waarschijnlijk onterecht. De deelnemende bedrijven stellen zich namelijk opvallend kwetsbaar op. Dit is precies waarom ik de code een kans van slagen geef. Deze bedrijven hoeven niet mee te doen maar committeren zich toch aan allerlei standaarden, zowel materieel als qua openheid en rapportering. Ik wil hier geen jubelverhaal opsteken want er is weldegelijk kritiek mogelijk op de code. Met name de legacy structuren (oude situaties) zullen naar mijn verwachting een struikelblok vormen: bedrijven kijken naar de toekomst maar andere stakeholders hebben geen zicht op het verleden. Een organisatie als TJN zal daarom nooit kunnen ‘aftekenen’ op dat verleden. De kans is groot dat er op gegeven moment vragen rijzen over het pre-code gedrag van een deelnemer. Welke gevolgen heeft dit voor de dynamiek tussen de stakeholders? We zullen het zien.

Tot slot

Dat VNO-NCW voldoende draagvlak heeft gecreëerd bij het bedrijfsleven, is een grote prestatie. Hopelijk lukt het de stakeholders nu om stevig te discussiëren, maar steeds in de wetenschap dat iedereen zich hard maakt voor hetzelfde doel. De belastingheffing van de Nederlandse bedrijven moet weer/eindelijk in lijn komen met maatschappelijke sentimenten. Dit draagt bij aan het broodnodige vertrouwensherstel en dus – ik durf het bijna niet te zeggen – aan een meer stabiel (en dus beter) fiscaal vestigingsklimaat. Nu meer dan ooit is dat laatste cruciaal.

Op 18 januari 2023 was er een Rondetafelzitting over dit onderwerp bij de Tweede Kamer. Meer info en alle position papers van de sprekers: hier.

Foto: By Sam Wise – Brize Norton Cows, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=45207840