Op 18 februari 2018 is het precies 75 jaar geleden dat Sophie Scholl (1921 – 1943), samen met twee leden van de Witte Roos, werd opgepakt wegens het verspreiden van anti-Nazi pamfletten. Dit onder de noemer van De Witte Roos, een van de meest bekende Duitse verzetsgroepen uit WO II. Al snel na de arrestatie werd Sophie en de andere groepsleden geexecuteerd.

Artikel104 een fiscale blog is, maar ik heb sterk de behoefte om de Witte Roos op deze plaats te herdenken. Uit respect, natuurlijk, en omdat het goed is om periodiek stil te staan bij de betekenis van burgermoed. Ik ben geen voorstander van de gedachte dat morele vraagstukken soms bij de voordeur moeten worden achtergelaten. Bijna alles wat we doen heeft in meer of mindere mate een ethisch component. Elke keer als ik reflecteer op het verhaal van Sophie Scholl (boven), word ik getroffen door haar bereidwilligheid om zélf actie te nemen tegen onrecht, zelfs in een extreem gevaarlijke situatie. Een 21-jarige studente vs. het Derde Rijk. Net als de meeste mensen, vraag ik me weleens af wat ik gedaan zou hebben in een vergelijkbare situatie. Vermoedelijk niets, als ik eerlijk ben. Ik ben eerder het type dat achter een gordijn gaat staan, in elk oor een vinger en dan heel hard la-la-la roepen. Desalniettemin (of misschien daarom?) beschouw ik Sophie Scholl als een voorbeeld. Juist omdat mijn kruis zo eindeloos veel lichter is, moet ik het oppakken. Zoiets leidt onvermijdelijk tot praktische problemen, want wat is ten slotte een ‘goed’ leven? Het is filosofische klassieker zonder eenvoudig antwoord.*

Aanslag op onderzoeksjournaliste

Helder is in elk geval dat we de nagedachtenis aan onze verzetshelden levend moeten houden. Daarom vraag ik ook de aandacht voor een andere moedige vrouw, die in moeilijke omstandigheden opkwam tegen sociale onrechtvaardigheid: Daphne Caruana Galizia (1964 – 2017, rechts). Zij was een Maltese onderzoeksjournalist die kritisch schreef over corruptie en andere misstanden; ze zat in dezelfde hoek als de Panama Papers en had de rol van “luis in de pels” van de Maltese elite. Vorig jaar is ze het slachtoffer geworden van een autobom, een aanslag dus, en dat binnen de Europese Unie. Wie achter deze aanslag zit, is onduidelijk – het onderzoek loopt nog – maar een verband met de Panama Papers is niet denkbeeldig. Alle leden van het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) zullen dit verlies zeker voelen. Want wie is de volgende? De waarheid heeft soms een hoge prijs.

Ik vind het belangrijk om stil te staan bij Daphne Caruana Galizia. Sinds LuxLeaks (alweer in 2014) is sprake geweest van een gestage stroom van fiscale schandalen en onthullingen. Met regelmaat is zendtijd voor belastingontwijking door multinationals (ik noem in Nederland: IKEA, Google, ASML, ING, Starbucks…) en door allerlei particulieren. Van de morele geloofwaardigheid van een deel van de adviespraktijk is weing over. Tegelijkertijd treedt echter ook een mate van vermoeidheid op. Nieuwsberichten die vijf jaar geleden nog schokkend waren, lijken nu gewoon. En hoewel fiscalisten roepen: “de tijden zijn veranderd”, vraag ik me af of dit niet te optimistisch is. Het zou me niet verbazen als de collectieve mentaliteitsverandering tijdelijk is. De vraag “wat houdt fiscale ethiek concreet in?” is nog steeds niet overtuigend beantwoord. Fiscale ethiek blijft in veel opzichten vaag. Of is dat vloeken in de kerk? Ik kan me in elk geval niet aan de indruk onttrekken dat zodra de camera’s verdwijnen, het weer business as usual zal zijn voor de tax planners en tax dodgers. Mensen als Daphne Caruana Galizia hebben we hard nodig.

Nooit vergeten!

Ter nagedachtenis van Sophie Scholl en Daphne Caruana Galizia heb ik twee items uitgezocht, met informatie over hun leven, werk en dood. Opdat we niet vergeten.

* (We leven nu in de 40-dagentijd, en u ziet: zelfs het relatief seculiere Artikel104.nl is gegrepen door de vraag naar goed gedrag en eervol leven. Het is weer eens wat anders dan fiscale staatssteun en het al dan niet publiceren van rulings.)

 N.B. – Brüll en de Witte Roos

Overigens is er voor dit alles wel een klein fiscaal haakje. De jonge Dieter Brüll (later bekend van zijn kritiek op o.a. de fiscus) is tijdens de oorlog opgepakt door de bezetter wegens het verspreiden van een Witte Roos-pamflet (hij zal dan begin 20 zijn geweest). Als ik een gok moest wagen, dan zou ik zeggen dat het ging om het laatste van zes Witte Roos-pamfletten, “Ein deutsches Flugblatt – Manifest der Münchner Studenten”, dat in 1943 in hand kwam van de Britten en dat op grote schaal boven Duitsland werd uitgestrooid door de RAF. Klaarblijkelijk is Brüll ontsnapt (mij staat bij dat hij per abuis werd vrijgelaten door de Duitsers), en hoewel ik er het fijne niet van ken, zal het beslist een prachtig verhaal zijn.

Foto door Valerie Everett via Flickr.com Creative Commons licentie.