Op 28 november 2019 mocht ik een presentatie geven bij de uitreiking van de Tax Transparency Benchmark award van de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO). Hieronder een korte toelichting en de slides.
Men had mij gevraagd om eens met een kritisch oog te kijken naar de Transparency Benchmark. Dit deed ik uiteraard met liefde, maar wel met de kanttekening dat ik het initiatief een warm hart toedraag. Al mijn opmerkingen waren dus constructief kritisch van aard.
De titel van mijn voordracht – Begrip komt van begrijpen – heb ik geleend van de oratie van Prof. dr. Anthonya Visser (hoogleraar Duitse Taal en Cultuur in Leiden) uit 2000. Zij had het over het belang van de moderne vreemde talen en maakt in dit kader een onderscheid tussen drie niveaus van begrijpen (‘verstehen‘):
- Het letterlijk kunnen verstaan/kennis nemen van informatie.
- Begrijpen wat er inhoudelijk bedoeld wordt.
- Begrip hebben voor de positie van een ander (wat overigens niet hetzelfde is als ‘het ermee eens zijn’)
Ik heb de indruk dat we met de Tax Transparency Benchmark vooral nog in de eerst laag van begrijpen zitten. Steeds meer informatie over de belastingen van bedrijven wordt openbaar. Maar het is de vraag of het publiek, journalisten etc. de informatie inhoudelijk kunnen beoordelen (tweede laag). Dit is belangrijk omdat dat laatste een noodzakelijke voorwaarde is voor de derde laag – begrip voor elkaar positie – die op zijn beurt weer nodig is om een respectvol, opbouwende en daadwerkelijk robuste discussie over fiscaliteit te kunnen voeren. Ik doel dan zowel op de publieke discussie als de politiek, maar ook op de discussie tussen verschillende wetenschappelijke disciplines en natuurlijk het overleg dat (met een beetje geluk) plaats vindt tussen stakeholders.
Kritisch verbreding Benchmark
Voorts heb ik een drietal suggesties gedaan voor mogelijke verbreding van de Tax Transparency Benchmark. Op het vlak van openheid ben ik nogal kritisch over het publiceren van steeds meer informatie (eerste laag) zonder tevens te werken aan de duideling ervan (tweede laag). Aan een ‘datadump’ hebben we niet zoveel. Een goed voorbeeld hiervan is te zien bij de discussie over tax rulings, vorig jaar. De Belastingdienst publiceert al jaren (cijfermatige) informatie over rulings, maar pas toen een beknopt (en voor leken toegankelijk) document over het rulingbeleid via een WOB het licht zag is de echte politieke discussie over de inhoud van het beleid ontstaan. Informatie moet ontsloten worden, anders heb je er weinig aan. (Mocht iemand interesse hebben om hier een keer over te brainstormen, dan houd ik me aanbevolen.)
Drie suggesties voor meer openheid
Mijn voorstel is om inzicht te geven op de volgende drie punten:
- Tax rulings – APA/ATR en tax holidays
- Beantwoorden van specifieke vragen van onderzoekers
- Openheid over lobby activiteiten
Met name het tweede punt vind ik van cruciaal. In de publieke discussie gebeurt het met enig regelmaat dat wordt uitgegaan van onjuiste feiten en cijfers. Hier is veel kritiek op vanuit de hoek van de fiscaliteit en van bedijven, maar de oplossing is simpel: bedrijven kunnen onjuistheden gewoon recht zetten! Als er wat meer openheid zou zijn over zaken als hoeveel belasting er wel of niet betaald, dan zou de publieke discussie een stuk beter worden. Op dit moment is het namelijk zo dat onderzoekers, bij gebrek aan duidelijke informatie, noodgewongen zelf aan het rekenen gaan, niet zelden met allerlei assumpties. Dit is niet de schuld van de onderzoekers maar het gevol van te weinig transparantie. Hier kunnen bedrijven zelf wat aan doen!
Fiscale ethiek
Tot slot heb ik een andere punt aangestipt, te weten de rol van fiscale ethiek. De Tax Transparency Benchmark heeft in hoge mate een technocratisch karakter; er wordt gekeken naar allerlei concrete aspecten (Welke informatie publiceert een bedrijf?) Dat is heel goed. Maar daarnaast zou er aandacht moeten zijn voor de meer abstracte vraag die in de maatschappij leeft: Hoe ziet een bedrijf zijn eigen morele verplichtigen?
Op dezelfde dag als de uitreiking verscheen in het Weekblad een column van een bekende fiscalist, die van mening is dat bedrijven zich niets hoeven aan te trekken van fiscale ethiek omdat de overheid dat ook niet doet. Ik stoor mij aan deze kinderachtige drogredenering. Bovendien is het niet eens waar dat de wetgever niets aan ethiek doet. Zelfs de CAF-affaire, die natuurlijk verschrikkelijk is, maakt dat niet anders. Fiscale ethiek is wel degelijk relevant voor iedereen die met belastingen te maken heeft. Bij de VBDO heb ik trouwens niemand gevonden die dit anders zag.
