Het publieke debat over de belastingen loopt steeds hoger op. Van meerdere kanten staat de fiscale status quo – een beter begrip heb ik even niet – onder druk. Het internationale belastingrecht was lange tijd het domein van de fiscale priestersklasse, die het stilzwijgend eens was over belangwekkende kwesties als het primaat van het vestigingsklimaat. Ik noem een hoog oplopende discussie over de dividendbelasting en de wereldwijde onthullingen rondom de Paradise Papers. Het thema fiscale ethiek staat momenteel bovenaan de politieke en maatschappelijke agenda.

De fase waarin de buitenstaander (dat is dus bijna iedereen) kon denken “ach, het is maar een incident”, is al lang voorbij. Dat sprake is van systematische moeilijkheden binnen Belastingland, is even evident als het wankele morele kompas van menig fiscaal specialist. Met enige verbazing/opluchting constateer ik dat het gebruik  van ‘het vestigingsklimaat’ als carte blanche-argument om belastingen af te schaffen, na het recente optreden van Mark Rutte (zie onder) zijn beste tijd gehad heeft. De oppositie en met hen veel ‘gewone’ Nederlanders willen bewijs zien alvorens EUR 1,4 miljard aan belastinggeld te doen verdwijnen.

Lekenfiscaliteit is het nieuwe normaal

Het zijn roerige tijden. Een vraag die mij bezig houdt, is hoe de fiscale discussie er over 6, 12 of 24 maanden uitziet. De afgelopen jaren was het belastingdebat in hoge mate ‘schandaalgedreven’: ngo’s zoals Oxfam of SOMO publiceerden rapporten over belastingparadijzen en multinationals, en dat leidde dan tot vragen in de Tweede Kamer en een stukje in de krant. Hetzelfde geldt voor de vele ‘nieuwsmomenten’ omtrent BEPS en de staatssteunonderzoeken van de Europese Commissie alsmede de parlementaire ondervraging over fiscale constructies (medio 2017). Het is inmiddels tijd om te gaan nadenken over duurzame oplossingen, niet alleen juridische maar ook zeker morele. Wat verwachten wij van belastingplichtigen? Houden wij onszelf aan dezelfde (vermoedelijk hoge) normen? Dergelijke kwesties, die gaan over het gedrag van burgers, zijn niet los te zien van de onderliggende thema’s van rechtvaardige belastingheffing en prudent fiscaal beleid. Hoe belangrijk is het bijvoorbeeld om als land ‘fiscaal concurrerend’ te zijn? Zijn we, net als de premier, bang voor banenverlies indien Nederland relatief duurder wordt voor bedrijven? Of zeggen we: dat risico nemen we graag als het betekent dat belastingontwijking eindelijk ophoudt? En hoe zit met de positie van de MKB?

In fiscale kringen is het modieus om te zeggen dat je alleen iets over belastingen kan zeggen als je “weet waar het over gaat”, waarmee bedoeld wordt: “tenzij je in de adviespraktijk werkt(e) en voldoende importantie hecht aan het vestigingsklimaat + geen gekke dingen roept over ethiek”. De vraag in hoeverre de fiscale leek iets zinnigs kan vinden van belastingzaken is best aardig en tevens volstrekt irrelevant. Immers, het is een simpele feit dat leken zich – met wisselende eruditie – mengen in het publieke debat (ik meen me te herinneren dat dit een technisch benaming heeft, te weten: ‘democratie’). Nu wordt niemand gedwongen om zich in de publieke arena te begeven. Ook fiscalisten niet, wat uiteraard niet wegneemt dat een actieve bijdrage door mensen vanuit de sector veel waard is.

Suggesties voor documentaires

Ik hoop dat de media de komende tijd steeds meer ruimte zal hebben voor fiscale specialisten die de hele discussie wat meer diepgang kunnen geven. Alvast enkele suggesties die zich zouden lenen voor documentaires e.d.:

• Het rulingbeleid. Wat zijn ‘rulings’ precies? Welke soorten bedrijven krijgen een ruling? Waarom worden er rulings afgegeven over simpele vraagstukken (waar eigenlijk geen twijfel over kan zijn)? Het zou helpen als de kijkers een paar rulings te zien zouden krijgen zodat ze zich er meer bij een voorstellen. Het volgen van een APA/ATR-traject zou fascinerend zijn: wat zij de verwachtingen en drijfveren van bedrijven, adviseurs en de Belastingdienst? Ik denk dat de kijker verbaasd zou zijn over hoeveel saaie huis-tuin-en-keuken ruling worden afgegeven, bijvoorbeeld aan buitenlandse bedrijven die – niet geheel onbegrijpelijk – elke risico van zaken doen in een ander land zillen afdichten (vgl. de FIN48 verklaringen waar sommige Amerikaanse bedrijven mee te maken hebben). Zekerheid heeft op zich al een grote meerwaarde.

• Dubbele petten. De verwevenheid tussen de wetenschap en de belastingadviespraktijk is groot (zij het niet eindeloos groot: de stelling dat ‘bijna alle’ fiscale hoogleraren in Nederland een dubbele pet hebben, is bijvoorbeeld aantoonbaar onjuist). Dubbel-pettigheid heeft zowel voor- als nadelen, die in kaart kunnen worden gebracht. Portretten van dubbel-petters zouden de materie meer kunnen doen leven voor het publiek. Verder natuurlijk de vraag aan universiteiten (die m.n. via publieke middelen bekostigd worden!): wat doen zij om de onafhankelijke wetenschap te bewaken? Overigens zou het goed zijn om de dubbele petten-discussie niet te beperken tot hoogleraren, maar ook te kijken naar de lagen eronder (UDs/UHDs).

• De fiscale lobby. Een ander thema dat bij gewone mensen lijkt te leven, is dat van de fiscale lobby. Recentelijk kwamen Shell en Unilever specifiek in het nieuws (die zouden hebben gelobbyd voor de afschaffing van de dividendbelasting). Daarnaast is bekend dat belangengroepen als VNO-NCW, Amcham en de NOB veel bijdragen aan de voorbereiding van het beleids-/wetgevend proces. Benadrukt moet worden dat dit soort input waardevol is. De vraag naar balans blijkt evenwel legitiem. De lobby vanuit het bedrijfsleven is groter en (hopelijk doe ik niemand nu tekort) kwalitatief veel sterker dan de lobby aan de linkerzijde van het spectrum (denk aan ngo’s). Hoe gaat Den Haag om met de vraag naar evenwicht?

Dan is er nog het genre “met de cameraploeg naar een tropisch eiland gaan en dan verbaasd spelen dat er 10.000-en ‘bedrijven’ geregistreerd staan in een bepaald gebouw (voor meer over dit genre, zie hier). Ik zou het aardig vinden om een dergelijke film te maken, maar dan met een tax professional in de hoofdrol die pro-belastingparadijzen/brievenbussen is. Zelf zou ik het waarschijnlijk lastig vinden om een programma te maken ter verdediging van de offshore praktijk. Er zijn echter ongetwijfeld vakgenoten die dat wél goed kunnen.

Temptation Island

Een andere belangwekkend thema is fiscale ethiek. Of de documentaire zich leent voor die discussie, waag ik te betwijfelen. De kans bestaat dat de subjecten – politici, bedrijven, fiscalisten – op gevoelige punten… (hoe zelf ik dit netjes?)…  sociaal wenselijke antwoorden geven. Wellicht dat een gameshow een betere setting geeft; een soort Temptation Island met bronheffingen en op de Zuidas geworven kandidaten? Ik zou zeker kijken.

***

 Foto door Miran Rijavec via Flickr.com – Creative Commons licentie.