Onlangs wees een astrologe uit Leiden mij op het begin van het Watermantijdperk.* U weet wel, de Age of Aquarius zoals bezongen in de hit-musical Hair (1969). In dat tijdperk zijn we inmiddels beland en volgens kenners gaat dit gepaard met grote sociale veranderingen. Meer openheid en rechtvaardigheid, weg met oude machtstructuren, internationale samenwerking en vooral veel positieve energie. We staan op de drempel van een Umwertung aller Werte. “Merk je het dan niet?” zei ze, “bijvoorbeeld op het werk?”

Zo kwamen we op het BEPS-debat.

Net als de meeste fiscalisten heb ik inmiddels veel gelezen over BEPS. Een astrologische verklaring was ik niet eerder tegengekomen. Het beeld van BEPS als paradigmashift spreekt mij overigens wel aan. Ook zonder hulp van de sterren is het evident dat BEPS geen op zichzelf staand fenomeen is.  BEPS is een voorzetting van eerdere fiscale ontwikkelingen, te weten die uit de late jaren ’90 van de vorige eeuw (o.a. de oprichting in 1998 van de Code of Conduct group in Europe en het OESO-project tegen Harmful Tax Practices). Deze processen zijn als gevolg van de crises na 2008 in stroomversnelling geraakt. BEPS begon naar mijn mening dus niet in 2013 (met het verschijnen van de BEPS-rapporten), maar al zeker 15 jaar daarvoor.

De BEPS-discussie onmiskenbaar in dezelfde (progressieve) hoek als bijvoorbeeld de roep om meer (politieke) openheid (bijv. de backlash tegen achterkamertjespolitiek, de steun voor Wikileaks), de niet aflatende kritiek op bestaande elites (bijv. problematiek van topinkomens en de bancaire sector) en het wantrouwen ten aanzien van de intergriteit van grote ondernemingen. Ook bestaat een duidelijk verband met de thematiek van bezuinigingen (austerity). Voor veel “gewone” mensen passen de krantenberichten over tax avoidance goed binnen een bestaand denkkader. Zonder enige kennis over het internationale belastingrecht, zijn de aantijgingen over zaken als het Nederlands rulingbeleid om die reden geloofwaardig. BEPS is niet in de laatste plaats een gevoel.

Meedoen met het debat

Tegen deze achtergrond rijst de vraag hoe de belastingsector met al deze ontwikkelingen moet omgaan. Er is iets te zeggen voor de visie dat multinationals zich enkel en uitsluitend aan de wet moeten houden, en dat alle kritiek dus ten onrechte is. Het is bovendien makkelijk om in eigen fiscale kring de kritiek weg te wuiven onder het motto “de mensen zien het gewoon verkeerd”. Het is echter sterk de vraag hoe houdbaar deze – behoorlijk ouderwetse – houding nog is. Laat ik het zo zeggen: aan tafel bij Pauw & Witteman is dit verhaal beslist niet Jesse Klaver-proof.

De fiscaliteit bestaat niet als doel op zich. Zij heeft een bijzondere maatschappelijke functie waar je als fiscalist trots op zou moeten zijn. Toch constateer ik bij veel vakbroeders (m/v) een grote terughoudendheid om deel te nemen aan het thans lopend debat.** Hoe dit kan is mij een raadsel want er ligt een mooie rol voor de fiscaliteit. Wie is beter geplaatst om te zoeken naar werkbare oplossing voor de knelpunten (bijv. brievenbusmaatschappijen, geheime afspraken met de fiscus, het laten voortbestaan van hybride tax planning structuren, etc.)? De constatering dat er “in internationaal verband aan wordt gewerkt” is in het licht van alle stampij aan de magere kant. Anderzijds is het aan de fiscaliteit om voortdurend aandacht te vragen voor de fundamentele fiscale waarden van ons belastingstelsel. Ik denk in de eerste plaats aan de rechtsbescherming van belastingplichtigen. Het laatste zal bepalend zijn voor het slagen van nieuwe wet- en regelgeving op de langere termijn.

Zonder input vanuit de belastingsector is de kans groot dat dit debat in vaktechnische zin ontspoort. Het laatste is geen pleidooi voor conservatieve starheid, maar wel voor een verbreding en nuancering van het huidige debat. Dat kan alleen als fiscalisten bereid zijn op een constructieve wijze deel te nemen.

De Nieuwe Fiscaliteit

Voor degenen die rijk zijn geworden met trucjes is BEPS een bedreiging. Zelf zie ik BEPS echter vooral als een kans voor de fiscaliteit om een positieve bijdrage te leveren aan de veranderende opvattingen over rechtvaardigheid en eerlijkheid. De beslissingen die nú genomen worden zullen bepalend zijn voor het fiscale landschap van de komende generatie. Meedenken is daarom een must. Voorbij de fiscale apathie gloort de Nieuwe Fiscaliteit.

***

* Over de exacte datum bestaat onenigheid. Ik ga uit van de Maya kalender, en concludeer dus dat het Watermantijdperk zich eind 2012 aandiende.

** Een vraag die ik nu onbesproken laat maar die wel de moeite van het stellen waar is, is waarom de belastingsector zo op zichzelf gericht is.

Foto door: BENFIN.