Gisteren las ik op de website van Paul Tang, een europarlementariër die ik al tijden met een mix van be- en verwondering volg, dat de Europese Commissie “kijkt naar” de ruling die in 2005 werd afgegeven aan Shell over – jawel – de Nederlandse dividendbelasting. Ruling + multinational + negatieve pers = staatssteunonderzoek. Bekruipt u ook het gevoel van déjà vu?

De Shell ruling kwam van de zomer prominent in het nieuws. Kort en goed komt het erop neer dat de Belastingdienst heeft afgetekend op een complexe structuur, die op meerdere punten vragen oproept (o.a. vanwege de betrokkenheid van het a priori verdachte Jersey). E.e.a. kwam in beeld naar aanleiding van een artikel van prof. Jan van de Streek in het Weekblad Fiscaal Recht (hier en hier in het Engels), dat al snel voorzien werd van een ‘tegenartikel’ van prof. Edwin Heithuis (beide van de UvA). (Van de Streek heeft ook een pop-up college gegeven over Shell (hier).) Hoewel de discussie zich op dat moment toespitste op de (al dan niet juiste) toepassing van nationaal recht, ligt de link met staatssteun voor de hand. Shell is de laatste tijd behoorlijk impopulair en zou goed passen in het rijtje van ‘door Brussel onderzochte A-merken’.

Toen een journalist mij daags na het Shell verhaal vroeg “komt er een onderzoek?”, riep ik snel en veels te stellig: “Ja, natuurlijk!” (Gelukkig was het off the record. Als expert moet je geen geruchten lanceren, althans niet per ongeluk.) Het S-woord (staatssteun) doet de alarmbellen afgaan in belastingland. Het verhaal dat Shell een illegaal voordeel kreeg, past bij het gangbare beeld van slechte multinationals en de Belastingdienst die ja-en-amen zegt. Veel vakbroeders hebben een hekel aan dit beeld (want: te weinig nuance en niet fair). Voor de niet-fiscale buitenwacht klinkt de terugvordering van Shell – gegeven de rol van dit bedrijf bij de bijna-afschaffing van de dividendbelasting – als divine justice met een vleugje Schadenfreude. Een Commissie-onderzoek is met andere woorden een crowd pleaser.

Vragen Paul Tang

Eurocommissaris van Mededinging Margrethe Vestager heeft op 9 oktober tijdens een commissievergadering van het Europees Parlement aangegeven momenteel te kijken naar de dividendbelastingafspraak tussen Shell en de Belastingdienst; zie https://t.co/qkaheQaGuO pic.twitter.com/T8Ziu7ST3L

— Jan van de Streek (@janvdstreek) October 10, 2018

Nu is “kijken naar” geen officiële stap in een staatssteunprocedure. Tenzij ik me vergis werpt de Europese Commissie slechts een oriënterende blik op de afspraak. Doel is dan te bepalen of het wenselijk is om een voorlopig onderzoek te starten (vgl. het lopend formeel onderzoek bij IKEA). De ruimte voor de Commissie is wat dit betreft vrij groot: het is zeker geen uitzondering dat een voorlopig onderzoek leidt tot de conclusie dat geen sprake is van steun (laatst gebeurde dat bij McDonald’s).

Glansrol wetenschap

Dat de Commissie naar Shell kijkt, hebben we te danken c.q. wijten aan berichtgeving in de krant. Op basis van openbare stukken hebben journalisten de structuur in kaart gebracht. Jan Kleinnijenhuis (Trouw) speelde hierbij een essentiële rol (zie hier). De wetenschap heeft vervolgens technische duiding gegeven, in het Weekblad maar ook in de reguliere media. Zelf ben ik positief over deze wisselwerking tussen de pers en de Academie. Het is goed dat hoogleraren zich inhoudelijk mengen in deze gevoelige discussie. Dit standpunt wordt zeker niet door iedereen gedragen: ik ken vakgenoten die sterke bedenkingen hebben op dit punt. Kan een wetenschapper neutraal zijn en toch een reactie geven in de pers? Wordt dit anders als de wetenschapper zelf een bepaald thema agendeert (making the news)?

“Nestbevuilers”

Het bovenstaande doet het mij denken aan de thematiek van “nestbevuilers”, die speelt in relatie tot fiscale staatssteun. Nestbevuiler is de oneerbiedige naam voor fiscalisten die het V-woord (vestigingsklimaat) in gevaar brengen door gebruik te maken van de vrijheid van meningsuiting. Als berichten in de media of vakliteratuur  leiden tot problemen, zoals een Commissie-onderzoek, is het beter om e.e.a. discreet en achter de schermen te adresseren. Waarom een stuk in Trouw als je ook een email kunt sturen naar iemand bij MinFin. Dat het publiek-wetenschappelijk debat dan onmogelijk is, nemen we maar even op de koop toe. Alles voor het vestigingsklimaat. Toch? (Het antwoord is overigens: NEE! NATUURLIJK NIET!! Juist nu is vrije fiscale meningsvorming nodig!)

Onvermijdelijk

Terug naar Shell. Vanuit technische optiek kan ik niet veel zeggen over de staatssteunvraag. Net als met alle andere procedures en onderzoeken – Apple, McDonalds, etc. – zal de analyse ingewikkeld zijn. Dit is niet in de laatste plaats vanwege het specifieke feitencomplex, iets waar we bij Shell slechts deels zicht op hebben. Onvermijdelijk is een groot woord, maar mij zou het zeer verbazen wanneer deze kwestie geen vervolg kreeg in de vorm van een voorlopig onderzoek. De Commissie is aan zet.

***

Eerder jaar zijn er vragen gesteld over Shell in het Europees Parlement:

Foto: door Ed Dunens via Flickr.com under Creative Commons license.