Op 4 april 2016 mocht ik aanschuiven bij Van Liempt Live op RTLZ om input te geven op de Panama Papers. Interessante discussie, samen met Paul Tang (PvdA), Gaby de Groot (FD) en natuurlijk onze gastheer Paul van Liempt.

De redactie had snel ingespeeld op de publicatie van de Panama Papers (zondag 3 april 2016). Ik kreeg zo rond het maandagmiddaguur een telefoontje of ik mee wilde doen. Na een korte bedenktijd* heb ik “ja” gezegd en zat een paar uur later – als een echte ster – bij de visagiste op het Mediapark. Het was voor mij de eerste keer op TV en om deze reden extra spannend. Maar als je ooit de kans krijgt om mee te doen aan dit programma: doen! Het is een leerzame ervaring en bovenal een goede manier om een bijdrage te leveren aan het publieke debat. Er zijn ook M&M’s in de wachtkamer, mocht dat iemand over de streep trekken.

Panama Papers werpen vragen op

De discussie naar aanleiding van de Panama Papers is broodnodig. Zij ligt uiteraard in het verlengde van de problematiek die de afgelopen jaren speelde omtrent fiscale agressie en belastingrechtelijk cynisme. Ik ben blij dat zoveel mensen inmiddels oog hebben voor de fiscaliteit en de maatschappelijke impact van belastingontduiking en -ontwijking. Hopelijk kunnen we het momentum dat in de afgelopen week is ontstaan gebruiken om het werk van BEPS op een goede manier verder te brengen. Het biedt wind in de zeilen van de politici (zoals Paul Tang) die lekken willen aanpakken. Het is glashelder dat het gebruik van belastingparadijzen anno 2016 op publieke weerstand stuit. Als fiscalist kun je dan zeggen: “Dat hebben de mensen dan fout gezien want e.e.a. is legaal.” Maar dit getuigt van weinig maatschappelijk besef en een magere opvatting over de eigen rol in dit debat. De geest is uit de fles en de (bedrijfs)fiscaliteit kan hem niet zomaar wegwuiven, al was het alleen omdat het debat zich binnen korte tijd zal verschuiven naar de rol van fiscalisten zelf (een Dutch Papers is wat mij betreft onvermijdbaar; de eerste tekenen daarvan zijn zichtbaar).

Is het gebruik van een belastingparadijs altijd een vorm van ontwijking?

Eén van de discussiepunten, dat wat mij betreft ook in traditioneel fiscale kringen gevoerd moet worden, is in hoeverre het gebruik van een belastingparadijs als zodanig al gezien moet worden als een vorm van belastingontwijking. Ik heb deze kwestie kort voorgelegd aan collega’s op de Faculteit in Leiden en kreeg tegengas: “Stel dat iemand een vrijgestelde beleggingsinstelling (vbi) had kunnen oprichten, maar ervoor kiest zijn geld naar Bermuda te brengen. In beide gevallen heb je geen belasting en dan gaat het nogal ver om van ontwijking te spreken. Via Bermuda wordt een resultaat bereikt die ook naar nationaal recht verkregen had kunnen worden.” Verondersteld dat de Nederlandse regeling en het gebruik van een belastingparadijs één-op-één uitwisselbaar zijn lijkt mij dit inderdaad een relevant punt. Maar welke conclusies moet je eraan verbinden? Dat weet ik dan weer niet. Ik vermoed dat veel mensen juist de Nederlandse regel in twijfel zouden trekken en dus niet van gedachten veranderen over het belastingparadijs.

De vraag naar privacy is terecht (maar niet zaligmakend)

Het andere probleem met de Panama Papers is dat van de privacy. Door belastingplichtigen ‘met naam en toenaam’ te noemen, is schade toegebracht aan individuele personen. De journalistieke afweging is geweest dat deze privacyschending nodig was om het verhaal te brengen. Hier ben ik het in beginsel wel mee eens. Juist de concrete voorbeelden maken de Panama Papers relevant. Ik heb betrekkelijk weinig sympathie voor de privacy van iemand als de Britse premier David Cameron, maar hij is dan ook een publiek figuur, iets wat in mindere mate gezegd kan worden van bekende voetballers (hier en hier) laat staan van grote ondernemersfamilies. Ook (of liever: juist) als de wereld in brand staat moet de fiscale sector op het principiële punt van de vertrouwelijkheid scherp blijven. Tegelijkertijd mag het belang van privacy niet gebruikt worden als een soort afleidingsmanoeuvre ten opzicht van de (op zichzelf legitieme) zorg over belastingontwijking. De belastingsector heeft soms een behoorlijk reactionaire/voorzichtige grondstroom die – dit is althans mijn verwachting – de (onbewuste) neiging zal hebben om zich vooral op het privacyvraagstuk te richten en de overige problemen van de Panama Papers een beetje te bagatelliseren. Hier moeten we (ik bedoel: fiscalisten) goed voor waken, want een eenzijdig debat moet voorkomen worden (voor zover dat overigens lukt, want de stortvloed van ongenuanceerde pers contra de belastingplichtigen is inmiddels enorm).

Nuance is schaars

Ik moet bekennen dat ik het ingewikkeld vind om de juiste toon te vinden in het publiek debat, waarbij enerzijds nuance wordt toegevoegd en anderzijds ruimte is voor mijn eigen – subjectieve – opvattingen. Soms moet je wat vraagtekens zetten, desnoods in de rol van de Advocaat van de Duivel. Ik ervaar dit als lastig, vermoedelijk omdat ik een vrij progressieve grondhouding heb als het gaat om het bestrijden van belastingparadijzen. Maar de oppervlakkigheid en de “pak snel de guillotine!”-sfeer moeten wél met kracht worden tegengegaan, zeker nu het vaak gaat om individuen die zich – dit moeten we voor ogen houden – gewoon aan de wet hielden.

Speak now or forever hold your peace

Ik pleit al langer voor een grotere betrokkenheid vanuit de fiscaliteit aan het publiek debat. De belastingsector is te gesloten en in het huidig tijdsgewricht is dat niet wenselijk. De heersende leer onder fiscalisten is nog steeds dat “wie geschoren wordt moet stilzitten”. Ik ben absoluut geen voorstander van deze benadering omdat de fiscaliteit hiermee de kop in het zand steekt. Het risico hiervan is dat de discussie over de Panama Papers te eendimensionaal en niet-afgewogen is. Graag wijs ik daarom op de mogelijkheid voor lezers (of andere mensen die een platform nodig hebben) om via een gastcolumn op deze site hun geluid te laten horen. Het voordeel van een column is dat je hem kunt verspreiden via social media en dat anderen hem kunnen aanhalen. Aan iedereen die zich achter gesloten deuren beklaagt over het gebrek aan “nuance” in het publiek debat zeg ik: klim in de pen want jouw input is hard nodig! Dit geldt voor alle fiscalisten – van de ervaren rotten tot de studenten – die iets menen te kunnen toevoegen. Bij twijfel neem contact op met ondergetekende, dan kunnen we sparren.

***

* Even nadenken over zo’n verzoek schijnt typisch vrouwelijk te zijn. Ik begreep van de heren in de wachtkamer dat mannen zich kunnen “manifesteren” zonder na te denken over de inhoud. Ik onthoud mij van verder commentaar.

***

Foto door Wolf Schouten via Flickr.com (Creative Commons, licentie).