Vroeger, lang geleden, toen ik nog een klein belastingadviseurtje was, deden fiscalisten niet aan ethiek. Het was gewoon geen thema, althans niet expliciet en niet in mijn directe omgeving. Dat was in 2007. Ergens tussen de collegebanken en het grote mensen VTO had ik geleerd dat het adviseurschap draait om het vinden van opportunities voor troetelklanten. Het maakte niet uit hoe agressief het standpunt was, zo lang de inspecteur er maar op aftekende.

Goed vs. kwaad

Ik overdrijf. Ook voor de crisis van 2008 waren er fiscalisten die zich afvroegen of die triple-dip ethisch bezien wel zo’n goed idee was. Maar ze waren wél in de minderheid. In dat legalistische wereldbeeld is de afgelopen jaren verandering gekomen. Dit hangt samen met de maatschappelijke discussie naar aanleiding van de financiële crisis, nu alweer 10 jaar geleden. Ethiek als zodanig is niet nieuw. Het onderscheid tussen goed kwaad is een van de grote mysteriën des levens, dat niet onderdoet voor existentiële problemen als ‘Wat is de zin van het leven?’ en ‘Waarom verdwijnen er sokken in de wasmachine?’ Ethische dilemma’s kunnen zich zowel in de persoonlijke sfeer voordoen als in de professionele. Binnen de advocatuur, de geneeskunde en de krijgsmacht wordt veel aandacht besteed aan ethiek. Daar spelen aansprekende situaties. Moet je een moordenaar verdedigen? Of: wanneer moet je de behandeling van een comapatiënt staken? Deze heftige kwesties staan op enige afstand van de fiscale werkelijkheid van het doen van btw-aangiftes of het becijferen van de eigenwoningschuld. Zelfs een grootschalige, agressieve planningsstructuur van een multinational, is gevoelsmatig van een andere orde dan de afweging om het vuur te openen wanneer je weet dat zich onder de terroristen ook kinderen bevinden.

Rol voor vaktechniek

Belastingontwijking gaat ten koste van essentiële sociale voorzieningen en is – zo zou je kunnen betogen – wel degelijk een kwestie van leven of dood (de zorg is een goed voorbeeld). Maar zo voelt het niet, ten minste: niet voor de gemiddelde fiscalist. Het belastingrecht is erg abstract en soms zelfs arbitrair of gericht op het blij houden van een bepaalde achterban. Hoe ziet een  fair share er onder die omstandigheden uit? Dit is geen vraag die zich op de tekentafel laat beantwoorden, met een checklist of een quick scan. Het gaat juist om de context, en om de nuances van een bepaalde casus. De ethiekdiscussie draait om concrete dilemma’s bij echte casusposities. Die moeten we dus bestuderen en bespreken. Nieuwe arresten worden uitgebreid voorzien van noten en commentaar. Waarom niet iets dergelijks voor (ingezonden) ethische dilemma’s? Praktische fiscale ethiek hoort thuis op het VTO, op het gesprekstafel bij klanten en tijdens het opleidingstraject van het aanstormend talent. Het RB Jongerencongres over ‘Belastingadviseur tussen wet en ethiek’, waar ik op 8 november 2019 een voordracht mag geven, is weer een stap in de goede richting. Bij fiscale ethiek geldt immers: je kunt niet vroeg genoeg beginnen.

***

Foto door Thomas Hawk via Flickr.com onder Creative Commons licentie.