Op 23 juli 2020 verscheen een NTFR Opinie van mijn hand over het ‘maatschappelijk ongemak’ dat de afgelopen jaren is ontstaan rondom de belastingheffing van multinationals. Een Opinie behoort – de naam zegt het al – een opiniërend karakter te hebben. Tientallen voetnoten zijn onwenselijk. Echter, als blogger ben ik gewend om onbegrensd linkjes te plaatsen en om mijn verhaal te kunnen updaten. Dus zie daar: de eerste hybride NTFR Opinie, deels old media (citeerbaar papier dat een nette bronvermelding oplevert) en deels new media met onder meer een mogelijkheid voor lezers om te reageren.

Waar gaat de Opinie over?
Ik onderzoek verschillende aspecten van dit ongemak: o.a. het begrip ‘eerlijkheid’; het ‘fair share’-beginsel; het publieke debat + het dynamiek van de publieke meningsvorming; en de vraag naar de samenhang tussen ‘fair share’ en oneerlijk overheidshandelen. Dit alles uiteraard op hoofdlijnen want het moet behapbaar blijven. De conclusie is kort gezegd dat (A) het maatschappelijk ongemak over de Vpb bijdraagt aan een kloof binnen de maatschappij en dus uitermate onwenselijk is. (B) Fiscalisten kunnen helpen met het dichten van de kloof, maar alleen als wij (C) ons beter inleven in de positie van anderen (burgers) en (D) bereid zijn om het basale beginsel dat belastingen – moreel bezien – eerlijk moeten zijn, te omarmen.

Ik heb eindeloos zitten schaven aan dit verhaal. Papier is immers geduldig (en ik niet).

Naming: zonder shaming, framing en blaming
Omdat mijn Opinie over het publieke debat gaat, is het noodzakelijk om ook iets te zeggen over de inhoud van dat debat: multinationals die de krant halen. Maar is het mogelijk om bedrijven te ‘namen’ zonder ze tevens te ‘shamen’, ‘framen’ of ‘blamen’? Ik mag hopen van wel! Hieronder volgen wat kanttekeningen bij een van de passages uit de Opinie:

“ De afgelopen jaren was er veel aandacht voor de belastingheffing van multinationals. De berichtgeving was haast zonder uitzondering negatief: mogelijke staatssteun voor Starbucks ,* Nike en IKEA, Shell (en, en, en) die geen ‘winstbelasting’ betaalde,** het gelobby van Unilever (en, en) *** over de afschaffing van de dividendbelasting, de afschrijvingen op het IP van Uber (en, en, en): ik kan nog een tijdje doorgaan. Nog nooit las ik: ‘[X NV] heeft dit jaar [xx] miljard euro**** bijgedragen aan de staatskas, daar kunnen we heel veel wegen van aanleggen’. Zouden er geen bedrijven als [X NV] bestaan? Of is sprake van een eenzijdige focus van de media? “

* Starbucks – Ik heb getwijfeld of Starbucks in dit rijtje thuishoort. Sinds 2014 (toen de staatssteunzaak voor het eerst ging spelen) is veel te doen over dit bedrijf; ruim vijf jaar aan berichtgeving over Starbucks heeft sporen achtergelaten in het publieke geheugen. Toch heeft Nederland de procedure bij het Gerecht gewonnen. Het commissiebesluit over Starbucks is dus vernietigd. Dit laatste is wel in de media geweest, maar dat doet niets af aan het feit dat de Starbucks-casus mede bepalend is geweest voor het negatieve beeld dat nu bestaat over multinationals.

** Shell – Shell is voor mij de ‘go to’ controversiële multinational waar het gaat om belastingen (later dit jaar verschijnt zelfs een Wfr-column van mijn hand over deze thematiek). Dit is enerzijds vanwege het ‘hoge bomen vangen veel wind’-principe (veel hoger dan Royal Dutch Shell krijg je ze niet), en anderzijds omdat ik bij Shell zeker weet dat er in ten minste één jaar geen Vpb is betaald. Dit laatste staat namelijk in het Tax Contribution Report 2018 van Shell. Ik ben me ervan bewust dat dit een perverse prikkel geeft voor bedrijven om niet transparant te zijn. Dit is een van de redenen waarom ik tegenwoordig – naast Shell – ook andere bedrijven pleeg te noemen. Je zou dit kunnen zien als een beloning voor transparantie.

*** Unilever – Ik heb een keer op m’n donder gekregen van een Unilever-kenner, omdat ik tijdens een hoorcollege Unilever in dezelfde bulletpoint zette als Starbucks en Apple e.d. Het bezwaar kwam erop neer dat Unilever juist proatief bezig was op het vlak van de fiscale CSR. Ik heb dit opgevat als een terechte nuancering en ben er na de pauze op teruggekomen. Toch valt moeilijk te ontkennen dat de berichtgeving over Unilever en haar invloed op Den Haag nog steeds beelbepalend is voor het voorliggende debat. Overigens kun je je afvragen hoe erg dat lobbyen is. Ik heb moeite met achter-de-schermen-aan-de-touwtjes-trekken, maar (mits 100% transparant!!) vind het ergens ook een geruststellende gedachte dat de politieke top in goed contact heeft met de grote bedrijven.

**** Miljarden – Ik heb getwijfeld of dit beter “honderden miljoenen” moet zijn. Ik ben toch voor “miljarden” gegaan omdat de bedragen die in de media genoemd worden m.b.t. de (beweerlijke) ontweken belasting soms ook in de miljarden lopen.