Alvast gelukkig Nieuwjaar! Ik schrijf dit op zondag 31 december 2017 vanuit het Artikel104-hoofdkantoor in Leiden. In de verte de eerste knallen. De mensen zijn ongeduldig en ik maak me zorgen om Dapper (de kat) die al sinds juni vermist is. (Af en toe is er nog een sighting, dus een vervangend huisdier (een hond die Brexit moet gaan heten) wordt steeds uitgesteld. Laten we ervan uitgaan dat ze veilig binnen zit bij een groep (fiscale?) studenten.)

10 jaar (!) na de “economische crisis van 2008”

De jaarwisseling is traditiegetrouw reden voor observaties, terugblikken en bespiegelingen. Ik zal het kort houden.* Mijn belangrijkste punt voor vanavond heeft een chronologisch karakter: 2018 is tien jaar na 2008. We leven daarmee al weer een decennium (!) na de “wereldwijde financiële crisis” waarvan we nog met regelmaat lezen in de vakliteratuur. Dus wat zijn de lessons learned? Er zijn maatregelen genomen tegen belastingontwijking – BEPS, ATAD – maar welke impact heeft de economische meltdown gehad op de belastingsector zelf? Heeft hij onze ogen geopend voor de risico’s van ongebreideld eigenbelang? Of van het belang van toezicht van overheidswege? Gaat belastingland nu voorzichtiger om met grensverkenning? Weten wij nog dat de bankiers destijds ook vaak “binnen de grenzen van wet en regelgeving” handelden? En dat zoiets niet zonder gevaren is? Laten we hopen van wel.

Eerder dit jaar mocht ik spreken op het congres van het Landelijk Overleg Fiscalisten (LOF). Het ging over fiscale ethiek. We hebben de deelnemers (een paar honderd studenten) de vraag voorgelegd of bedrijven zich alleen “aan de wet” moeten houden of dat er andere relevante fiscale normen zijn. Maar liefst 99% van de studenten koos rücksichtlos het eerste. Een opvallende uitkomst, die zich wellicht laat verklaren door het feit dat een goed deel van het publiek in 2008 nog op de basisschool zat. Het is belangrijk dat de sector zijn verantwoordelijkheid neemt en de lessen van de crisis meegeeft aan de volgende generatie. (Hoe bewaar ik voor een andere keer.)

Terzijde, ik vind het altijd lastig om ethiek in een gremium als het LOF te behandelen. Dit is niet in de laatste plaats omdat ik meestal wordt ingevlogen als “een links iemand die kritisch is op bedrijven”. Een soort NGO-light dus, een alternatief voor als Francis Weyzig van Oxfam niet kan. Dit is niet een rol waar ik mij comfortabel bij voel. Op deze site pleit ik inderdaad geregeld voor een groter ethisch besef en als ik me moest indelen, dan zou ik zeggen “ik zit in progressieve hoek van het belastingdebat”. Maar tegelijkertijd ben ik een huis-tuin-en-keuken-fiscalist en een belastingwetenschapper, met een site vernoemd naar het grondwettelijk legaliteitsbeginsel. Laat dat dus een aanwijzing zijn dat ik ten principale een legalistische kijk op belastingen heb (zie ook hier).**

Gouden kalf: naast “vestigingsklimaat” ook “mensenklimaat”

Het verschil tussen NOB en NGO is slechts een letter. Toch vergt de alchemie tussen de (commercieële) legalistische en (sociale) ethische posities meestal wat conceptuele lenigheid. Wat betekent het anno 2018 om een ethische belastingbeleid te voeren? Deze vraag is relevant voor bedrijven maar met name ook voor overheden. Inspiratie uit onverwachte hoeken kan nuttig zijn, zo dacht een van de sprekers op het voornoemd LOF congres toen hij een verwijzing maakte naar Laudatio Si, een encycliek van Paus Franciscus uit 2015 over milieubescherming. De tijd is rijp – zo heb ik de boodschap van de spreker opgevat – voor meer gemeenschapszin en meer out of the box oplossingen (zie de encycliek voor nadere toelichting). Welnu, ik heb een eigen citaat van het hoofd van RKK:

“The [2008] financial crisis can make us overlook the fact that it originated in a profound human crisis: the denial of the primacy of the human person! We have created new idols. The worship of the ancient golden calf has returned in a new a ruthless guise in the idolatry of money and the dictatorship of an impersonal economy lacking a truly human purpose. The worldwide crisis affecting finance and the economy lays bare the imbalances and, above all, their lack of real concern for human beings; man is reduced to one of his needs alone: consumption.” (uit: Cheney (ed.), Be Revolutionary, Some Thoughts from Pope Francis, 2015, p. 28.)

Wij fiscalisten spreken vaak over het “vestigingsklimaat” voor bedrijven. Het wordt tijd om daar stelselmatig iets tegen over te stellen, te weten het “klimaat” voor burgers, zowel in Nederland als elders (ik noem dit even het “mensenklimaat”). Niet dat de een beter is dan de andere – het is immers allemaal belangrijk – maar het expliciteren van perspectieven leidt tot meer evenwichtig beeld- en betere besluitvorming. Een vage verwijzing naar “al die banen die samenhangen met hoofdkantoren” volstaat echt niet meer.

Persoonlijk jubileum

Verder is 2018 voor ondergetekende een persoonlijk jubeljaar. In november 2008 ging ik namelijk voor het eerst fulltime werken in de fiscale adviespraktijk (dat was in de onvergetelijke Corporate Tax groep bij PwC in Rotterdam o.l.v. George de Soeten, Bram van Wijck en allerlei andere markante figuren – ik heb heimwee naar die tijd). Uiteraard zal dit aanleiding zijn voor het nodige zelfonderzoek/-beklag of zelfs een vaktechnische quaterlife-crisis. (Alhoewel, laatst speelden we het spelletje “Wat zou je doen als je morgen de loterij wint…” Ik kwam (met enige gêne voor de nerderigheid) niet veel verder dan “blijven doen wat ik nu doe”. Van existentiële spijt zal bij mij dus nooit sprake zijn, maar ik droom stiekem wel van een bestaan als btw’er. Dat is net zoiets als een Harley Davidson kopen om je weer wat jonger te voelen.)

Gelukswens!

Enfin, laten we het glas heffen. Opdat 2018 ruikerlijk moois mag brengen, met name aan mijn studenten en scriptanten en aan iedereen met een warm hart voor de belastingwetenschap. Ik wens de politiek alle sterkte toe in de zoektocht naar een faire belastingsysteem: de fiscale gemeenschap zal kritisch met u meekijken. Verder spreek ik de hoop uit dat alle belastingstakeholders – van links naar rechts – met open vizier en ditto hart de discussie zullen aangaan. (Wereldvrede zou ook top zijn.) Tot slot een shout out aan de vaste figuranten – de Cassatiespecialist, de Neolatinist, de UHD uit Leiden, de Intrigant en Ruud de Smit. Laten we kijken waar het schip dit jaar strandt.

***

* Graag verwijs ik naar het langere Kerstverhaal dat een week geleden verscheen (volgens een commentator geeft het “ook na Kerst stof tot nadenken”).
** Een van mijn goede voornemens voor het komend jaar, is om alleen nog aan te schuiven bij panels e.d. als er tevens een vertegenwoordiger is van het gedachtegoed links van mij.

Iconische foto: De familie Trump op audientie bij de Paus. Als illustratie van de politieke werkelijkheid anno 2018: Welke lessen heeft Potus (die zelf geen belasting schijnt te betalen, of dat echt zo is weet ik niet) meegenomen uit de crisis? De noodzaak van eigen verantwoordelijkheid vanuit de financiele/fiscale sector is enorm.