Het is haast niet te gelóóven, maar er schijnen nog steeds vakbroeders (m/v) te zijn die een hekel hebben aan ngo’s en de media. Dit is erg vervelend want in het fiscale debat van de afgelopen jaren hebben juist de laatst genoemde groepen een prominente rol gekregen in het fiscale discours: het is inmiddels een soort natuurwet dat er om de zoveel tijd een “j’accuse”-rapportje ligt of een grootschalig informatielek. Het is wachten op de Dutch Leaks – een klokkenluider uit de Zuidas – die de gegevens van tienduizenden ‘bijzondere financiële instellingen’ op internet zet.

Gisteren was ik op de oratie van Sjoerd Douma, de nieuwe hoogleraar Internationaal en Europees Formeel Belastingrecht aan de UvA. Het ging over miscommunicatie in het internationale belastingdebat, iets wat veel fiscalisten zullen herkennen. Douma schetste de verschillende actoren in dit debat (belastingplichtigen, adviseurs, ngo’s, etc.) en de wijze waarop zij langs elkaar heen praten en/of elkaar wantrouwen. Aan de hand van wetenschappelijke theorieën werd dit in een breder kader geplaatst. De oratie verschijnt bij Kluwer, Miscommunication and Distrust in the International Tax Debate (2018). (Voor de liefhebber: een interview met Douma op NOS Radio1.)

Uiteenlopende belangen zijn geen ‘misverstanden’

Fiscalisten zijn over het algemeen niet bang voor een goede discussie: zet twee belastingspecialisten in een kamer, en de kans dat er binnen een uur een complexe discussie ligt, is erg groot – althans, voor zover het gaat om vaktechniek, fiscaal beleid of de lease auto van een collega. Over ngo’s en de onderzoeksjournalistiek is men het echter snel eens: die zijn niet veel soeps. Ik ken weinig mensen in de belastingsector die oprecht blij worden van SOMO, Oxfam Novib en het International Consortium of Investigative Journalists. Soms klinken er sussende geluiden: “Ach, Oxfam heeft het verkeerd begrepen, ze kennen de feiten niet en als ze die wél zouden kennen, dan gaven ze ons gelijk.” De ‘misverstanden’ met ngo’s zijn velen een doorn in het oog. Ergens tussen het mesolithicum en het olifantenkerkhof kwam het voorstel dat ngo’s verplicht op school moeten bij het IBFD: “anders hebben ze geen recht van spreken.” Tsja…

Maatschappelijke druk noodzakelijk

Zelf sta ik doorgaans positief tegenover de interventies vanuit het maatschappelijk middenveld. Het is waar, nuances worden vaak gemist en werkelijk iedereen die ook maar iets met belastingen te maken heeft (adviseurs, de wetenschap, beleidsmakers, lobbygroepen, de politiek, verdragsonderhandelaren, de trustsector in zijn geheel, de Belastingdienst) komt er slecht vanaf (behalve de Europese Commissie: Margarethe Vestager heeft nog altijd veel fans). Maar goed, het internationale belastingstelsel is aan verandering toe en waar gehakt wordt vallen spaanders. Het lijkt me overigens geen controversiële boodschap. De OESO signaleerde dit immers al in 1998, met haar rapport over Harmful Tax Competition: An Emerging Global Issue. Ik zie de maatschappelijke ophef rondom de BEPS-thematiek vooral als een schop onder de kont voor het belastingwereldje: “Kom op jongens, waarom duurt het allemaal zo lang?”

Is ooit sprake geweest van vertrouwen?

In fiscale kringen wordt momenteel gesproken over het “herstellen” van het publiek vertrouwen in het belastingsysteem (ergens op deze site heb ik dit ongetwijfeld zelf ook geroepen). Overeenstemming over wat hiermee bedoeld wordt, is er vermoedelijk niet. Het heeft iets te maken met het wegnemen/adresseren van de maatschapppelijke onvrede over de fiscaliteit. Tot op zekere hoogte is dit onvermijdelijk: zelf betaal ik veels te veel belasting – mijn buren daarentegen veels te weinig (gek genoeg denken zij er precies zo over). Klagen over belastingen hoort erbij en is niet erg, mits voldoende draagvlak is voor het systeem als geheel. Juist dat laatste staat nu onder druk. Dat fiscalisten het maatschappelijke vertrouwensprobleem inmiddels onderkennen en er zelfs iets tegen willen doen, vind ik winst.

Herstel vraagt (ook) om hervormingen en/OF gedragsveranderingen

De vraag is alleen of we hierbij uit kunnen gaan van het “herstellen” van het vertrouwen. Zonder cynisch te willen zijn vraag ik me af in hoeverre dat vertrouwen in het internationale belastingrecht überhaupt bestaan heeft. De gouden tijden toen belastingadviseurs nog als helden werden gelauwerd, zijn in elk geval fictie. ‘Gewone’ mensen hadden in verleden geen zicht op de realiteiten van brievenbussen, tax rulings en dividendbelasting-constructies. Met het internet en crisis van 2008 (dat is 10 jaar geleden), kwam daarin verandering. Wie wil dat burgers het internationale belastingrecht gaan vertrouwen, zal dit vertrouwen dus voor het eerst moeten winnen. Betere communicatie is essentieel, maar met een PR-campagne kom je er niet. Er zijn nog steeds veranderingen nodig in het systeem – dan wel in de vorm van nieuwe wetten, dan wel via gedragsveranderingen door stakeholders. Dat laatste is een inzicht dat ik trouwens van Douma heb – terecht benadrukte hij dat er wel degelijk fair tax-achtige initiatieven zijn vanuit het bedrijfleven en noemde hierbij The B Team. Je moet wel kritisch zijn over dergelijke initiatieven – het gevaar van greenwash is reëel – maar ze bestaan wel. Wellicht kan Zembla hier een doortastende uitzending over maken?

Het geval Shell

Om een actueel voorbeeld te geven, Shell (die ten tijde van schrijven onder vuur ligt vanwege een ruling over de dividendbelasting) zou het wantrouwen jegens haarzelf en de Belastingdienst kunnen wegnemen door op technisch niveau inzicht te geven op dit specifieke aspect van haar structuur (dus niet alles, dat lijkt me niet nodig). Dan kunnen onafhankelijke fiscalisten vaststellen dat er niks aan de hand is (of wel, maar laten we daar niet vanuit gaan. Toch?). Shell hoeft dit niet te doen maar in het kader van meer vertrouwen zou het wel helpen.

Vertrauen ist immerhin gut, Kontrolle ist besser.

***