Leuk nieuws! Ik mag spreken op het jaarlijks congres van het Landelijk Overleg Fiscalisten (LOF) op 29 september 2017 in Amsterdam. Deze bijeenkomst is traditiegetrouw een trekpleister voor goede, geëngageerde bachelor- en masterstudenten fiscaal recht en fiscale economie. Er is een mooie line-up van sprekers, met Steven van Eijck, Harry Roodbeen, Marlies de Ruiter, Jan van de Streek en ondergetekende.

Het thema van de dag is Corporate Responsibility. Wat betekent het anno 2017 om als bedrijf “fiscaal verantwoordelijk” te handelen? Is alles geoorloofd qua tax planning (binnen de grenzen van wet en regelgeving)? Of zijn er ook andere normen? En zo ja, wie bepaalt deze dan? Begrippen als “fair share” en “fiscale ethiek” zullen ongetwijfeld vallen. Ook rijzen er vragen over internationale samenwerking tegen belastingontwijking (bijv. BEPS en ATAD) en de mogelijkheden voor Nederland om unilateraal op te treden tegen fiscale misbruik. Dan hebben we nog de rol van de media en ngo’s bij het beïnvloeden van de publieke opinie… en… en… (ik kan nog wel even doorgaan).

Gepolariseerd debat

Hoewel ik met gemak een hele dag over Corporate Responsibility kan vullen, zal ik mij op de 29 september focussen op een specifieke vraag: Wat betekent de discussie over Corporate Responsibility voor de huidige generatie fiscalisten? Veel studenten hebben een uitgesproken mening over deze thematiek. Sommigen vinden het be-lach-e-lijk dat multinationals nog steeds aan tax planning doen en zich niets lijken aan te trekken van ethische normen. Anderen vinden juist dat alleen de wet relevant is; binnen die grens mag naar hun idee alles. Dit zijn respectievelijk de “ethische” en de “legalistische” perspectieven.

Legalisme vs. ethiek

Als jurist gaat mijn voorkeur instinctief uit naar de legalistische aanpak. Niet voor niets heet deze website Artikel104.nl! Toch wil ook ik dat belastingplichtigen bij het bepalen van hun fiscale positie rekening houden met de maatschappelijke gevolgen daarvan. De ethische benadering is om verschillende redenen van belang:

• Normen en waarden: fiscaal gedrag multinationals straalt uit naar de bredere samenleving

  Het vertrouwen in politieke, culturele en ook fiscale elite staat steeds meer onder druk. Er is veel kritiek op de Belastingdienst en de kranten staan vol met belastingontwijking door bedrijven. De psychologische impact hiervan moeten we niet onderschatten. Het signaal dat Apple en Starbucks namelijk afgeven door het (excessief) minimaliseren van hun belastingbijdrage, is dat ze lak hebben aan de maatschappij. Wat dit doet met de belastingmoraal van gewone stervelingen laat zich raden.

• Corporate Responsibility als alternatief voor draconische ‘oplossingen’ voor loopholes

  Soms wordt gezegd dat een belastingwet nooit voor 100% bestand kan zijn tegen misbruik. Ik vraag me af of dit klopt. Volgens mij is het helemaal niet moeilijk om loopholes te bestrijden, mits je bereid bent overkill te aanvaarden. De discussie over renteaftrekbeperkingen is in een klap voorbij indien rente, behoudens tegenbewijs van zakelijkheid, gewoon helemaal niet meer aftrekbaar is. Het is een paardenmiddel, ik weet het. Alleen, moet je als land zulke draconische regels wel willen? Het antwoord is natuurlijk nee. Bedrijven die geen rekening houden met ethische overwegingen, moeten zich realiseren dat ze de wetgever op gegeven moment dwingen om extreme stappen te zetten. Hier wordt niemand blij van.

Stakeholder engagement

Steeds meer mensen zien in dat ethiek belangrijk is, maar vragen zich af wat dit in de praktijk betekent. Begin 2017 publiceerde de Leidse hoogleraar Tanja Bender hier een artikel over in het Weekblad Fiscaal Recht (Tussen ethiek en wet: een derde weg, WFR 2017/20). In dit stuk introduceert zij de theorie van stakeholder engagement als alternatief op ethiek en legalisme. Zij formuleert dit als volgt:

“Stakeholder engagement houdt niet een plicht in voor de multinational om rekening te houden met alle [uit de maatschappij – AFG] ontvangen signalen, maar geeft wel inzicht in wat de voor hem relevante stakeholders belangrijk vinden. De interactie biedt daarmee een handvat dat multinationals kan helpen bij het identificeren, evalueren, adresseren en afwegen van de verschillende belangen. Stakeholder engagement is vormvrij en kan op veel verschillende manieren worden ingevuld. Vragen als “Wie zijn de stakeholders?”, “Waarover vragen we input en hoe doen we dat?” en “Wat willen we met hun input doen?” zijn geheel ter beantwoording door de multinational zelf en zullen mede door de sociale, economische, culturele, juridische en politieke context waarin de multinational opereert, worden bepaald.”

Bij stakeholder engagement is er geen universele invulling voor het concept van Corporate Responsibility. Dit past goed bij het feit dat ethische normen (anders dan juridische normen) niet afdwingbaar zijn ten overstaan van bijvoorbeeld een rechter. Aan de andere kant, is de benadering van Bender niet erg vrijblijvend? Een vrijbrief voor ondernemingen om vooral te doen waar ze zelf zin in hebben?

Wat betekent dit voor de fiscale student?

Meer dan ooit is behoefte aan fiscalisten die staat zijn om de ethische kwesties van meerdere kanten te analyseren. Elke zot kan in het wilde weg iets roepen over Corporate Responsibility. De echte uitdaging is daarom om met nuance en beleid de discussie te kunnen aangaan. Van bedrijfsfiscalisten hoor ik namelijk twee dingen: 1) Bedrijven vinden de Corporate Responsibility discussie zeer belangrijk en willen er wat mee doen; maar 2) Men krijgt totaal geen grip op de materie. Als de CEO aan de tax director vraagt: “Zijn we fiscaal gezien verantwoordelijk bezig?”, dan is het antwoord vaak: “Geen idee.” In Belastingland is dus sprake van een storend kennis-hiaat waar het gaat om fiscale verantwoordelijkheid. De praktijk heeft steeds meer behoefte aan fiscalisten die met wetenschappelijke precisie (en niet met hun onderbuik) duiding kunnen geven aan het huidige debat. Laat mijn presentatie daarom een appel zijn aan studenten om vooral op een zorgvuldige, academische manier tegen Corporate Responsibility aan te kijken. Onderzoek het debat van alle kanten – niet slechts vanuit het eigen perspectief en durf van mening te veranderen. Ik kijk uit naar de 29e!

***

Foto door Jorge Franganillo via Flickr.com – Creative Commons licentie. (https://creativecommons.org/licenses/by/2.0/)