Laatst werd ik gevraagd voor de redactie van een nieuw op te richten “kritische blog”. Naast de bestaande digitale podia – o.a. TaxLive.nl, Fiscalistenblog.nl, KluwerTaxBlog.com, de blogs die zijn opgericht door universiteiten en kantoren, de publicatiefunctie op Linkedin, Belastingcollectief.nl, en natuurlijk Artikel104.nl – is blijkbaar nog ruimte in de vijver.

Blogs over belastingen zijn er in allerlei soorten en maten. Bij een expliciet kritische fiscale blog denk ik aan een kruising tussen Geenstijl en de redactie van Vakstudie-Nieuws, waar de medewerkers onder schunnige pseudoniemen en in de roes van een permanente vrijmibo, stukjes tikken. Daar ben ik wel voor in, al is de realiteit vermoedelijk prozaïscher. Binnen de fiscaliteit staat ‘kritisch’ naar mijn idee in hoog aanzien (er bestaat zelfs een stichting voor kritisch fiscaal commentaar) (al is de vraag relevant waarop iemand kritisch is). Het is lastig om het concept ‘kritisch’ te definiëren. Dat antoniemen als ‘zouteloos’, ‘laf’ of ‘mak’ weinig flateus zijn is glashelder. De grenzen met ‘betweterigheid’, ‘pedanterie’, ‘wensdenken’ en ‘zurigheid’ zijn daarentegen vaag. Soms krijgen kritische mensen – ten onrechte! – het etiket van ‘nestbevuiler’, ‘spelbederver’ of ‘zot’ (daarover een andere keer, maar zie ook mijn gedachten hier).

Margaret Thatcher zei ooit: “Being powerful is like being a lady. If you have to say that you are one, you aren’t.” Dit geldt naar mijn idee ook voor kritische blogs: je herkent ze als je ze ziet en van een blog die zich ‘kritisch’ noemt hoef je niet al teveel te verwachten. Ben ik te hard?

Karnavalsdebat

Goede kritiek moet ergens over gáán. Zij is origineel, dapper en authentiek. Het uitdenken van een standpunt kost tijd en moeite, en al wil de redactie nog zo graag tot de belastingrechtelijke avant-garde behoren, geschikt kopij is meestal schaars. Het reproduceren van bestaande artikelen maar dan in een ander (digitale) lettertype – iets dat toch met regelmaat gebeurt in de blogosphere – staat niet gelijk aan een kritische bijdrage aan het vakliterair discours.

Anders dan bij de technische kwesties (waar fiscalisten tot ver achter de komma willen strijden om het eigen gelijk), zijn discussies over zaken als fiscale ethiek eigenlijk heel eendimensionaal. Fiscale debatten en panels zijn geen veldslagen, maar keurige reinactments met een bekende bezetting: een lobbyist, twee tax partners (evt. met professorale pet), een tax director van een multinational en iemand van een NGO.* Te vaak heb ik dagvoorzitters horen concluderen: “Let’s agree to disagree” of “We zijn nu ‘confused at a higher level’“. Wat moet je daar nou mee? En kan het niet anders?

Een idee waar ik al een tijd mee speel, is een zogeheten ‘karnavalsdebat‘: een debat waar alle spelers eens de rol nemen van één van andere protagonisten. De discussie gaat dan over de gebruikelijke thema’s (ethiek, ontwikkelingslanden, vestigingsklimaat) met dezelfde mensen maar dan met elk een andere rol. Bartjan Zoetmulder (woordvoerder van de NOB) neemt voor de gelegenheid de plek van Francis Weyzig (van OxfamNovib) en andersom. Het zou zowel de sprekers als het publiek dwingen om te reflecteren op de posities van anderen. Het zou ook verhelderend werken om de eigen argumenten eens uit de mond van een ander te horen. Bovendien, als de sprekers voor de gelegenheid van pet wisselen, dan zal dit leiden tot een spannende en vernieuwende show. Zelf ben ik graag bereid om de rol van Jan van de Streek te pakken mits A-G Wattel voor mij invalt (Van de Streek en Wattel zijn beide hoogleraar aan de UvA en graag geziene gasten op conferenties en in de vakpers). Het spelletje ‘Wie moet wie nadoen?’ staat garant voor avondvullend plezier.

Kleutergedrag

Kritisch houdt niet per se in dat de meningen van anderen worden neergesabeld (al zijn er natuurlijk uitzonderingen waar een hatchet job meer dan terecht is). Het gaat er naar mijn idee juist om de fiscale discussie écht een stap verder te brengen, het cliché als het ware voorbij. Ik noem dit soms constructief-kritisch’.** Thema’s die erg relevant zijn in de publieke discussie (bijv. over fiscale ethiek) lopen  vast in het gesprek tussen fiscalisten. In dit verband is een prominente rol weggelegd voor de ‘verheffende’ constatering dat misbruik voorkomen moet worden maar dat anti-misbruikmaatregelen helaas slecht zijn voor het vestigingsklimaat. Alsof daarmee de kous af zou moeten zijn.

De uitdaging voor de kritische commentatoren is niet om te bevestigen dat ondernemingen liever geen belasting betalen (duh), maar om te bedenken wat er dan wél gedaan moet worden aan de tanende legitimiteit van ons nationaal en internationaal fiscaal bestel. Ik heb daarom een aversie tegen de ‘kritische’ vakbroeders die met een triomfantelijke grijs roepen: “Ethiek? Kun jij het definiëren? Nee? Nou, dan hoeven we er geen rekening mee te houden.” Dit heeft het niveau van een kleuter die zijn oogjes dicht doet en nu denkt dat de rest van de wereld hem niet kan zien.

Podium

Blogs zijn een goed medium om te zoeken naar nieuwe oplossingen, want je kunt – eventueel in groepsverband – ideeën delen met de buitenwereld en vervolgens met groot gemak incorporeren in een nieuwe post. Een blog is een work in progress. Er is ruimte om te groeien en om van gedachten te veranderen, zonder obligate nuances en tientallen voetnoten. Zelf ben ik al anderhalf jaar de trotse eigenaar van de zeepkist genaamd Artikel104.nl en inmiddels kan ik zeggen: het leven als blogger is zoet. En dat redacteurschap? Daar denk ik nog even over na. Een mens moet toch kritisch blijven!

Artikel104.nl staat als altijd open voor gastbijdragen. Neem vooral contact op (via anna@artikel104.nl).

***

* Heb debat dat op 3 oktober 2016 bij de NOB plaats vindt is de uitzondering die de regel bevestigt, want daar staat Artikel104.nl op het podium, niet een NGO. (Wie het geluid op links moet vertegenwoordigen, is onduidelijk – ik in elk geval niet.)

** Al neig ik steeds meer naar de terminologie van ‘authentieke’ bijdragen. Het onderscheid bewaar ik voor een andere keer.

Foto door Miguel Angel Villar (https://www.flickr.com/photos/mianviru/) via Flickr.com onder Creative Commons licentie.