Onlangs verscheen een column van mij in het Weekblad fiscaal recht.

De Leidse Rechtswinkel bestaat dit jaar 50 jaar. Ik weet dit omdat men mij gevraagd heeft om, als gewezen rechtswinkelier, een bijdrage te leveren aan een jubileumbundel. Mijn concept ligt er al een tijdje, maar het verwijderen van allerlei nostalgische passages heeft veel weg van het ruimen van landmijnen: een ongeluk zit in een klein hoekje. De missie van
De Leidse Rechtswinkel – het bieden van juridische hulp aan burgers met een smalle beurs – is anno 2022 onverminderd relevant, zeker voor fiscalisten. In de schaduw van het Toeslagenschandaal behoeft dit geen toelichting.

In een eerdere column (Fiscalisten, het is tijd voor actie!, WFR 2021/112) heb ik mijn zorgen geuit over de morele lamlendigheid van de
belastingsector waar het gaat om minima. Ook deze voorliggende column betreft de fiscale rechtshulp. De grondtoon van dit stuk is echter anders. Nu wil ik ruchtbaarheid geven aan twee positieve initiatieven van de afgelopen tijd. Niet dat ik jubelend door de gangen ren, maar toch: om de rechtshulp op orde te brengen hebben we meer aan optimisme en
daadkracht dan aan nog meer negativiteit.

Taxpayer Advocate Service (TAS)

Het eerste punt is een korte passage die ik aantrof in het Coalitieakkoord 2021-2025, namelijk de aankondiging van “een laagdrempelige, onafhankelijke fiscale rechtshulp naar voorbeeld van de Amerikaanse ‘Taxpayer Advocate Service’” (p. 5). Meer stond er niet, maar het is concreet en maakt nieuwsgierig. Volgens haar website is de TAS een “independent
organization” binnen de Amerikaanse belastingdienst. De TAS biedt eerstelijnshulp bij belastingen en pakt structurele problemen aan. Vanuit het Nederlandse perspectief zal de (reflexmatige) vraag opkomen of rechtshulp door de Belastingdienst ‘onafhankelijk’ kan zijn. Het antwoord is natuurlijk nee, althans niet helemaal. Dit wil zeker niet zeggen dat een
Nederlandse TAS geen bestaansrecht heeft. In de praktijk bestaat de fiscale rechtshulp voor een belangrijk deel uit compliancewerkzaamheden (kort gezegd het indienen van aangiften en verzoeken), niet het geven van bijstand bij échte juridische geschillen. Dat laatste zou inderdaad niet in handen moeten zijn van de Belastingdienst. Dit gezegd hebbend,
voor een kruising tussen de Belastingtelefoon, de Ombudsman en de rulingpraktijk is wel degelijk ruimte, zeker als de burger mag vertrouwen op adviezen en uitlatingen. Dat zou de rechtszekerheid ten goede komen. Sterker, vanuit het oogpunt van de menselijke maat is zulke individuele hulp door de Belastingdienst zelfs wenselijk mits daarnaast plaats is voor onpartijdige hulp bij conflicten.

Platform voor fiscale rechtshulp

Dit is waar organisaties als de rechtswinkel om de hoek komen kijken, hetgeen mij brengt tot de tweede hoopgevende ontwikkeling. Binnen de belastingsector wordt – naar ik heb begrepen – op dit moment gewerkt aan een koepelorganisatie om de vele Nederlandse fiscale rechtshulpverleners met elkaar in contact te brengen en te ondersteunen. Het betreft een project vanuit de wetenschap in samenwerking met de NOB, waarbij contacten worden gelegd met onder andere de belastingwinkels en andere hulpverleners. Het is een goed idee dat mij deed denken aan een initiatief medio jaren 2000 voor een Platform Rechtswinkels Nederland (disclosure: ik behoorde tot de oprichters). Het Platform is een aantal jaar actief geweest, met succes. De verslagenbundel van de Nationale Rechtswinkeldag 2007 geeft hier een aardig beeld van (verkrijgbaar op Artikel104.nl/rechtswinkels). Toch heeft het Platform het destijds niet gered. Het concept deugde maar de tijd ontbrak.

Zal het een nieuwe koepelorganisatie anders vergaan? De beschikbaarheid van mensen en middelen is in elk geval cruciaal. Tegen deze achtergrond stemt de betrokkenheid van de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs bij het project tot voorzichtig optimisme. Als het Platform destijds had kunnen rekenen op het inhoudelijke, administratieve en logistieke motorblok van de NOB, dan was de geschiedenis beslist anders gelopen. Met dit fundament heeft een Platform 2.0 zonder meer kans van slagen.

Ik heb er hoge verwachtingen van!