Na het toekennen van de Nobelprijs voor literatuur aan Bob Dylan werd in sommige Nederlandse literaire kringen weer eens opgerakeld dat Simon Vestdijk ten onrechte nooit deze prestigieuze prijs heeft gewonnen. Voor fiscalisten is interessant dat Maarten ’t Hart ruim twintig jaar geleden een verband heeft gelegd tussen het werk van Vestdijk en de fiscaliteit.

In een bespreking van het werk van Vestdijk schreef Maarten ’t Hart dat de romans van Vestdijk soms in de Alpen gelokaliseerd zijn vanwege fiscale redenen. ‘Als u zo nu en dan een roman in het hooggebergte laat spelen,’ moet een consulent Vestdijk getipt hebben, ‘dan zijn uw vakantiereizen naar Berchtesgaden aftrekbaar voor de belasting.’, aldus ’t Hart. Volgens ’t Hart liet de enorm zuinige Vestdijk zich dat geen twee keer zeggen. Open Boek, De arme Heinrich, Een Alpenroman, Het Genadeschot en Het Spook en de Schaduw zijn romans, mede geschreven met het oog op de mogelijkheden van belastingaftrek. “Wie dit een banale, weinig verheffende reden vindt om romans in de Alpen te laten afspelen”, vervolgt Maarten ’t Hart, “heeft misschien gelijk, maar dat gelijk verkeert dadelijk in zijn tegendeel voor wie in ogenschouw neemt hoe grandioos Vestdijk het hooggebergte beschreven heeft” (H.Br. Corstius & Maarten ’t Hart, Het Gebergte, de tweeënvijftig romans van S. Vestdijk, Nijgh & Van Ditmar/De Bezige Bij, Amsterdam, 1996, p. 141).

Joachim Ringelnatz

Er zijn ook literaire giganten die gedichten hebben geschreven over hun eigen fiscale perikelen. Zo leidde de wanhoop waaraan de Duitse dichter Joachim Ringelnatz ten prooi viel bij het lezen van de tekst van het door hem in te vullen aangiftebiljet inkomstenbelasting, tot het in 1933 verschenen gedicht getiteld ‘Wie mag er aussehn?’

Wer hat zum Steuerbogenformular
Den Text erfunden?
Ob der in jenen Stunden,
Da er dies Wunderwirr gebar,
Wohl ganz – – – oder total – – war?
Du liest den Text. Du sinnst. Du spinnst.
Du grinst – “Welch Rinds’” – Und du beginnst
Wieder und wieder. – Eisigkalt
Kommt die Vision dir “Heilanstalt”.
Für ihn? Für dich? – Dein Witz erblasst.
Der Mann, der jenen Text verfasst,
Was mag er dünkeln oder wähnen?
Ahnt er den nichts von Zeitverlust und Tränen?
Wir kommen nicht auf seine Spur.
Und er muss wohl so sein und bleiben.
Auf seinen Grabstein sollte man nur
Den Text vom Steuerbogen schreiben.

Het gedicht is opgenomen in Joachim Ringelnatz, Und auf einmal steht es neben dir, Gesammelte Gedichte, Karl H. Henssel Verlag, Berlin, 1961, p. 490.

Vladimir Majakovski

De Sovjet dichter Vladimir Majakovski kreeg in 1926 een ambtshalve aanslag opgelegd hetgeen hem er toe leidde zich in dichtvorm tot de belastinginspecteur te richten. Het gedicht luidt ‘Onderhoud over poëzie met de belastinginspecteur.’ Het gedicht is 9 pagina’s lang. Een aantal citaten, ontleend aan de vertaling van Marko Fondse, opgenomen in V.V. Majakovski, Werken, Uitgeverij G.A. van Oorschot, Amsterdam, 1993, p. 433 e.v. is hierna opgenomen.

“Kameraad inspecteur!

            Excuseer dat ik de vrijheid neem, ja?

Dank u…

    geen omslag…

            Ik sta wel…

Ik kwam

    met een wat delicaat probleempje –

de plaats

    van de dichter

            in het arbeidersstaatsbestel.

Als eerste grutter

        of pachtheer

slaat u mij aan

-met boete-

                In naam der wet

voor duizend

per jaar

    en een vracht meer

voor het niet invullen

            van mijn aangiftebiljet.

Mijn werk is

        met alle

            werk

                vergelijkbaar.

Sla de kostprijs eens om

                over het totaal

produkt

    van mijn bedrijf en

                kijk naar

wat ik

    enkel al kwijt ben

                aan materiaal.

…

Kameraad Inspecteur,

                op mijn woord van eer,

elk woord, eer het zingt,

                kost mij tien kopeken.

…

Anders dan

        dat handige zakenmansvolk

kom ik

    -als enige!-

            nooit uit het drijfzand van schuld.

Schuld lossen wij zo af-

            door te brullen met

                        kelen van staal,

misthoorn door mist

            van de kleinburger woedend.

De dichter

        van ouds al

                schuldenaar van het heelal,

ziet zich

    op de koop toe

            belast

                met boete.

…

Kameraad inspecteur,

            Ik betaal u er vijf,

alle

    nullen

        halen we door.

Met rede

    eis ik

verblijf

in de loonklasse van

            de armste

                    werkman en boer.

En mocht u soms denken dat

                dichten

bestaat

uit andermans woorden

                inlijven,

dan is

hier mijn vulpen,

            pak aan, kameraad,

en ga zelf

        maar een potje

                schrijven.”

De boekomslag van de eerste druk van het gedicht is gemaakt door de Sovjet kunstenaar/fotograaf Alexander Rodtschenko. Daarop staat Majakovski met een stapel manuscripten in zijn handen aan het bureau van een persoon die de belastinginspecteur voor moet stellen. De identiteit van de echte inspecteur die de ambtshalve aanslag aan Majakovski oplegde, is bekend. Hij heette Wassilij Katanjan (Alexander Rodtschenko, Sepherot Foundation (Liechtenstein), Katalog der Sammlung, Hatje Cantz Verlag, 2013, p. 62 en 63).

Bob Dylan

Ook het werk van Bob Dylan bevat een verwijzing naar de fiscaliteit. Het is weliswaar een minuscule verwijzing en het betreft de imaginaire Mr. Jones en niet Dylan zelf, maar toch. In het lied (beter gezegd ‘gedicht’, om recht te doen aan zijn Nobelprijs) Ballad of a Thin Man komt de volgende passage voor:

“But nobody has any respect
Anyway they already expect you
To just give a check
To tax-deductible charity organizations.”

Ballad of a thin man is afkomstig van het in 1965 verschenen album Highway 61 Revisited.

Oproep aan belastingadviseurs

Wat opvalt bij deze kleine bloemlezing, is dat de aandacht van de dichters zich richt op het aangiftebiljet, gedoe met een inspecteur en een fiscale faciliteit als de giftenaftrek. Een belastingadviseur heeft de pen van een dichter kennelijk nog nooit in beweging weten te brengen. Gelet op de adviestarieven zal menig dichter zich ook geen fiscale bijstand kunnen veroorloven. Omdat de aandacht voor poëzie sowieso niet groot is, zal de aandacht van belastingadviseurs voor de beoefenaars der dichtkunst in het algemeen ook minimaal zijn, in ieder geval professioneel, ondanks het feit dat bijvoorbeeld Majakovski er op heeft gewezen dat het correct invullen van het aangiftebiljet door een dichter bijzonder ingewikkeld is. In een verzoekschrift van 26 augustus 1926 aan de belastinginspecteur merkte hij het volgende op: “Het niet invullen van mijn aangiftebiljet is geen poging om mij te onttrekken aan opgave van mijn inkomsten, maar uitsluitend te wijten aan het feit dat het binnen het ingewikkelde poëtische bedrijf bijna ondoenlijk is een precieze calculatie te maken van wat al dan niet als verwervingskosten kan worden opgevoerd. Dat is een vak dat nog in de kinderschoenen staat en complete wetenschappelijke verhandelingen vereist.” (V.V. Majakovski, Werken, t.a.p., p. 646.)

In het kader van maatschappelijk verantwoord ondernemen zouden belastingadviseurs poëzie kunnen ondersteunen, bij voorbeeld door dichtregels te verwerken in hun externe berichtgeving, uiteraard met bronvermelding. Buiten de fiscaliteit zijn al dergelijke initiatieven genomen. Aan de gevel van een kantorengebouw op een industrieterrein in Nunspeet is bijvoorbeeld een pakkende dichtregel van Jules A. Deelder opgenomen: “De omgeving van de mens is de medemens.”

Uit het werk van Majakovski heb ik alvast de volgende greep gedaan, dichtregels die kunnen worden gebruikt voor de werving van fiscaal talent.

“Waarom in fabrieken je af te sloven,
met je kop onder ’t roet te raken,
en lodderogend ongelovig
naar andermans
luxe en nietsdoen te haken.”

Alsmede

“Aan vaklui,
niet aan langharige profeten
hebben wij behoefte!”

(Voor de stem, Vladimir Majakovski, El Lissitzky, vertaling Marja Wiebes en Margriet Berg, Huis Clos, Rimburg/Amsterdam, 2012, p. 23, 25 en 26).

Voor verdere suggesties houd ik mij gaarne aanbevolen. Het zou mooi zijn als we uiteindelijk tot een bloemlezing van fiscaal relevante dichtregels zouden kunnen komen (in dundruk en met veel annotaties).

***

Foto door Kate ter Haar (“I <3 2 read”) via Flickr.com d.d. 19 april 2017 – Creative Commons licentie.