Op safari in de fiscale jungle Exclusief fotomateriaal van de ActionAid Tax Tour 2015

Omdat ik bovenin wil zitten en het liefst helemaal vooraan, ben ik ruimschoots op tijd aanwezig voor de ActionAid Tax Tour. Bij aankomst op een ontmoetingsplek staat één van de activisten de rode dubbeldekker met een klein lapje te poetsen. “Ga maar alvast naar boven, hoor. En als je wilt, we hebben stroopwafels.” Ik voel me meteen thuis.*

Dutch Waffles isolated on white background

ActionAid is een NGO die zich primair bezig houdt met belangenbehartiging van ontwikkelingslanden. Zij heeft gedurende de afgelopen jaren een belangrijke bijdrage geleverd aan het BEPS-debat. Veel van de concrete voorbeelden die (met name retorisch) van groot belang zijn gebleken voor dat debat zijn uit haar koker afkomstig (ik noem de onderzoeken naar de Associated British Food group (Zambia Sugar) en over SABMiller). De Tax Tour (gehouden op 28 november 2015) is een ludieke actie om de aandacht te vestigen op de voornoemde problematiek.

ActionAid is vooral bezorgd over grondslagerosie en het verlies van bronheffingen door ontwikkelingslanden. In de Nederlandse context vertaalt dit zich in kritiek op brievenbusmaatschappijen, “oneerlijke” belastingverdragen en het ontbreken van een Nederlandse bronheffing op interest en royalties. Daarnaast heeft ActionAid – net als enkele andere NGO’s – ferme kritiek op het BEPS-proces. De tour is dus uitdrukkelijk niet bedoeld als een objectief verhaal, maar als deel van een maatschappelijke campagne. Dit leidt tot een wat hybride situatie: ben ik mee als toerist of maak ik – weliswaar indirect – eigenlijk een politiek statement? Zo het laatste, wat houdt dat statement dan precies in? En ben ik daar wel blij mee? Op de vroege zaterdagmiddag zijn postmoderne hersenkronkels too much en ik ga dus op zoek naar een stroopwafel.

Sfeerimpressie

 De Tax Tour begint aan de achterzijde van Station Sloterdijk in Amsterdam. De bus biedt plaats aan 40 personen en zit uiteindelijk behoorlijk vol. Een ‘schoolreisjesstemming’. De activisten hebben gezorgd voor een geluidsinstallatie voor de tourgids en een microfoon voor de vragenstellers. (Er komen ook daadwerkelijk (kritische) vragen uit het publiek (waarvan slechts ééntje van ondergetekende).)

De rit voert langs verschillende internationaal belastingrechtelijke bezienswaardigheden. Op naar het hart van de fiscale jungle (vrij naar Van Brunschot en Marres). Gaandeweg worden de nominaties bekend gemaakt voor de Tax Topper-prijs. Zes experts hebben elk een kandidaat voorgedragen die nu in aanmerking komt voor deze twijfelachtige eer. Meeste stemmen gelden en – als ik me niet vergis – wordt de winnaar later vandaag (29 november 2015) bekend gemaakt. [UPDATE: De winnaar is geworden de Nederlandse overheid met 43% van de stemmen. Zie hier voor een video-impressie.]

Trustkantoren

We beginnen bij trustkantoor Citco aan de Naritaweg. Trustkantoren spelen een belangrijke rol bij tax planning, zo legt onze gids uit. Deze schakels maken het mogelijk voor multinationals om complexe structuren “aan elkaar te knopen” zodat optimaal gebruik kan worden gemaakt van belastingverdragen en speciale regimes. Naar schatting kent Nederland momenteel 14.000 brievenbusmaatschappijen (ik had hoger verwacht). Juist op dat moment loopt een dame met een kleuter bij het trustkantoor naar binnen (ik vermoed voor een Sinterklaasfeest). “Doe het niet, doe het niet!” roept iemand achter mij. Maar het is te laat.

Na wat foto’s rijdt de bus verder naar de befaamde Zuidas. Hier zitten volgens onze gids de “fiscale meesterbreinen”. Pardon? De enige reden waarom ik niet heel hard begin te lachen is omdat ik net een hap van mijn stroopwafel heb genomen. Meesterbreinen? De vakbroeders (m/v) zouden het prachtig vinden, maar ik vrees dat de realiteit een stuk prozaïscher is. Vaak zelfs een beetje saai (maar dat heeft u niet van mij). Het is een breed gedragen misvatting dat tax planning een glamorous aangelegenheid is vol goed geklede schurken en snelle auto’s. Wie dat denkt, heeft duidelijk geen weekend doorgebracht met het handmatig bruteren van een paar honderd kerstpakketten (mijn carrière in de loonbelasting was geen lang leven beschoren).

Tax Topper-prijs

Voor het Gustav Mahlerplein stappen we allemaal uit voor een fotomoment en om de eerste twee nominaties bekend te maken. De gelukkigen zijn advieskantoor Deloitte en Google. Om met de laatste te beginnen, Google is herhaaldelijk in opspraak geweest wegens belastingontwijking dus de voordracht door Kamerlid Merkies (SP) snap ik wel. Bij Deloitte rijzen er echter enkele vraagtekens. Ze zitten toch in het duurzaamste pand van heel Europa? Prof. Ewald Engelen – aan wie Deloitte de voordracht te danken heeft – is blijkbaar niet onder de indruk van de “greenwash”.

Engelen hekelt de rol van het kantoor in internationale structurering alsmede de dubbele pet van Deloitte-partner Peter Kavelaars (die tevens hoogleraar belastingrecht is): “Geen journalist die even uitzoekt of dat alles is wat de goede man doet. En zo slaagt Kavelaars er in de zeer lucratieve fiscale optimaliseringsadviespraktijk (voor Kavelaars en de zijnen uiteraard) te draperen met de fluwelen mantel van de wetenschap en daarmee het Nederlandse electoraat zand in de ogen te strooien over wie er nu werkelijk baat bij heeft — en wie voor de kosten ervan opdraait.” Dat laatste laat ik voor rekening van prof. Engelen.

Het aanstippen van de dubbele petten-thematiek lijkt mij wel terecht, al pleit ik zelf wel voor een meer genuanceerde benadering (zie hier en hier). Het is mij daarnaast onduidelijk waarom Deloitte eruit wordt gepikt terwijl de rest van de Big Four (KPMG, EY en PwC) min of meer buiten beeld blijven. Ik houd het erop dat Deloitte op alfabetische gronden de klos is. En trouwens, waar zijn de universiteiten in dit verhaal? Zij stellen al die dubbel-petters immers aan. In het beste geval is sprake van een schijn van belangenverstrengeling, iets wat in de ogen van het grote publiek steeds meer vragen opwerpt. Juist bij publieke instellingen geeft dit te denken. Mij hoor je niet zeggen dat alle dubbel-petters weg moeten. Wel denk ik dat een (zelf)kritische houding vanuit de belastingwetenschap wenselijk is. Meerpettigheid moet je aan de mensen in de ActionAid-bus kunnen uitleggen.

Na een kort applaus rennen we allemaal weer richting de dubbeldekker. Het is koud en er schijnen nog steeds stroopwafels te zijn. De sfeer zit er goed in. Linkse mensen zuur en humorloos? Met onze rode bus, die steeds meer naar diesel begint te ruiken, karren we door de Zuidas. Het enige wat dit nóg surrealistischer had kunnen maken was als een roedel M&A-fiscalisten ons nu op de hielen zou hebben gezeten, luidkeels brullend en zwaaiend met opgerolde FD’s. Ik vermaak me opperbest! Alleen Rutger van Geenstijl ontbrak (archiefmateriaal).

Tax ontwijking door Paladin

We rijden door naar de volgende attracties te weten Intertrust aan het Prins Bernhardplein en TMF (“niet te verwarren met The Music Factory”) aan de Herikersbergweg. Aan het laatste adres is ook gevestigd – samen met een paar duizend andere conglomeraten – de Nederlandse tak van Paladin, een Australisch mijnbouwbedrijf dat actief is in Malawi. Volgens ActionAid holt Paladin de fiscale grondslag in dat land uit via interne rente en management fees die worden betaald aan een Nederlandse brievenbusmaatschappij en dan – ik vul het maar even in – kennelijk verdwijnen richting een belastingparadijs, een speciale tax regime of een bak met verliezen. “Het gaat om USD 27,5 miljoen,” legt de jongen van ActionAid uit. “Voor Nederlandse begrippen niet zo veel, maar als je kijkt naar de echte impact van zo’n bedrag in Malawi, dan is het effect enorm. Van dat geld kun je bijvoorbeeld 11,000 verplegers voor een jaar betalen. In een land waar 10% van bevolking HIV/AIDS heeft is dat geen overbodige luxe.” Volgens mij spreken deze cijfers voor zich.

De volgende nominatie is voor Barbara Baarsma (niet persoonlijk hoor, ze is het gezicht van de SEO). Henk Willem Smits (redacteur bij de Quote en auteur van het bekende boek Het Belastingparadijs) vindt dat zij de Tax Topper-prijs verdient voor haar aandeel in het SEO-rapport over de trustsector, dat volgens Smits vol zat met rekenfouten en een geflatteerd beeld opriep over de werkgelegenheid en verdiensten van de sector. Ik heb me nooit echt in de cijfers van dat rapport verdiept, dus ik onthoud mij van verder commentaar.

 Ethiek als deel van de fiscale opleiding

De tourgids kondigt de volgende kandidaat aan: de NOB. Dit op basis van een nominatie door Europarlementariër Paul Tang (PvdA). De NOB is een belangrijke lobby-organisatie voor belastingplichtigen en een toegewijde vestigingsklimaatverdediger. Geen “neutrale” club, daar ben ik het met Tang eens. Maar de NOB is – anders dan soms kennelijk gedacht wordt – géén vereniging voor belastingontwijkers. “Ze hebben ook een opleidingstraject,” wordt ons verteld. “Maar weten jullie welk vak ontbreekt?” De passagiers aarzelen niet en roepen in koor: “Ethiek!”

Ik ben aangenaam verrast dat meerdere mensen het thema ethiek benoemen als iets dat expliciet tijdens de fiscale opleiding aan de orde moet komen. Dat vind ik namelijk ook. Een nieuw vak tijdens de SOB-opleiding (“Toegepaste Ethiek voor Belastingadviseurs”) als vervolg op een 5 ECTS vak aan de universiteit (“Grondslagen van de fiscale ethiek”) lijkt mij bijvoorbeeld een uitstekende ontwikkeling. En nu we toch bezig zijn, het zou buitengewoon zinnig zijn wanneer de problematiek van praktische ethiek meer (of liever: überhaupt) in de fiscale vakliteratuur aan bod zou kunnen komen. Mondjesmaat verschijnen er stukken over fiscale ethiek in algemene zin (ik verwijs naar de korte discussie tussen Happé en Stevens recentelijk in het Weekblad). Wat ik mis zijn de real life verhalen. Een artikel waarin de fiscale afdeling van een multinational haar positie en overwegingen ten aanzien van de BEPS-discussie presenteert zou zeer waardevol zijn voor de gedachtevorming. Wat speelt er nou in het echt? Dit is trouwens typisch een vraag waar de NOB bij zou kunnen helpen.

De laatste nominaties

De vijfde kandidaat is de OESO (voorgedragen door Esmé Berkhout van Oxfam). Met de BEPS Deliverables vers in het achterhoofd – toch weer een paar duizend pagina’s aan anti-misbruikafspraken cq. -voorstellen – lijkt dit op het eerste gezicht een vreemde keuze, maar Oxfam liet zich al eerder kritisch uit over deze materie. Het probleem is kort gezegd dat ontwikkelingslanden pas gaandeweg het BEPS-project zijn aangehaakt, waardoor men geen invloed heeft gehad op de agenda van het project. Thema’s die juist voor ontwikkelingslanden van belang zijn, bijvoorbeeld het voorkomen van schadelijke belastingconcurrentie tussen die landen, zijn niet aan de orde gesteld. Een gemiste kans want het BEPS-project bood daar wel een goed platform voor.**

We zijn alweer bijna aan het einde van de rit. Eén kandidaat moet nog bekend worden. En het is… “De Belastingdienst!” Vermoedelijk ben ik niet de enige die verbaasd kijkt want er komt al snel een correctie: “Of liever: de Staat der Nederlanden!” Aha. Volgens Gijs Verbraak van ActionAid (die de nominatie heeft gedaan) faciliteert Nederland op grote schaal belastingontwijking, zonder zijn verantwoordelijkheid te willen nemen. Na de coco-affaire van een paar weken geleden begrijp ik het sentiment. Toch is Nederland volgens mij niet de grootste bedreiging voor ontwikkelingslanden en ik heb dus niet op hem gestemd. Wie mijn stem dan wel kreeg? Dat raadsel laat ik graag nog even in het midden.

***

* En ik kan het weten want ik ben een veteraan op het vlak van fiscaal-activistische busreisjes. In 2013 nam ik deel aan de Tax Free Tour van de SP. Undercover wel te verstaan, want ik werkte op dat moment nog bij één van de Big Four en was lid van de NOB (mocht één van de kameraden zich de dame die haar zonnebril de hele rit niet afdeed herinneren: that’s me!)

** Ik moet bekennen dat toen ik deze kritiek voor het eerst hoorde, ik behoorlijk boos werd. De OESO heeft de afgelopen tijd veel positieve dingen gedaan om de positie van ontwikkelingslanden te verbeteren. Ja, het kan altijd beter. Maar is dat nou een reden om zo te gaan krijsen en stampvoeten? Inmiddels ben ik wat gekalmeerd en begrijp ik dat de NGO’s gewoon druk willen opbouwen om additionele stappen gezet te kijgen. Het is mij evenwel een mysterie waarom men de OESO – potentieel toch een belangrijke bondgenoot – in hetzelfde rijtje zet als Google en Deloitte. Misschien mis ik iets.

About Anna Gunn

Fiscaliste met de specialisaties EU-belastingrecht en fiscale exotica. Geruime praktijkervaring met fiscale staatssteun.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *