Eind vorige week maakte het Nederlands Kamerlid Omtzigt (CDA) bekend dat EuroDisney – vermoedelijk begin jaren 90 – een bijzondere belastingdeal sloot met de Franse fiscus. In tijden van Apple en Starbucks is dit een schokkende onthulling, die des te pikanter wordt door het feit dat e.e.a. uit een geheim onderzoek is gebleken. Het is een spannend verhaal dat zeker niet onderdoet voor de Lion King of het Jungle Book. Ook rijzen er vragen over de rol van de Europese Commissie.

Om te beginnen wat achtergrondinformatie. Enkele weken geleden publiceerden wij op Artikel104.nl een column van Jan van de Streek en Martijn Nouwen, die aan de UvA onderzoek doen naar de EU Gedragscodegroep. Het tweetal had via een verzoek aan de EU documenten boven water getoverd over de Europese rulingpraktijken van een jaar of 15 geleden. Dat klinkt niet erg spannend, maar toen Omtzigt de staatssecretaris om dezelfde informatie vroeg, kreeg hij nul op het rekwest. Om een lang verhaal kort te maken, het Kamerlid heeft uiteindelijk zelf een Europees wob-verzoek moeten doen om ook inzage te krijgen in de stukken. Onder de kop “Franse regering onderhandelde rechtstreeks over belastingdeals” bereikten de documenten uiteindelijk via nu.nl het publiek domein. Dit was op 29 oktober 2015.

Franse afspraak

Allereerst, mij is nog steeds niet duidelijk waarom de documenten “top secret” zouden moeten zijn. Hier zit overduidelijk een verhaal achter waar we nog altijd geen weet van hebben. Het gaat in elk geval vooral om een rapport uit 1999 over de ruling-praktijken van de lidstaten. Over Frankrijk wordt onder meer gezegd dat hij weliswaar geen traditie van rulings kent maar dat:

“In exceptional circumstances, in particular in projects which are very important in economic, employment or strategic terms, this may happen. For example, it is public knowledge that a well known amusement park benefitted from very favourable rulings. We do not have precise information on the size of the benefits obtained by this park. The rulings granted were so exceptional that negotiations with tax authorities took place at the highest level and the decision was taken by the Minister of Finance himself. The very nature of the project justified the involvement of the State to help the successful implementation of the amusement park in France (economic and employment interests in the construction of the park and the expected impact on the tourism industry).”

Het “well known amusement park” is uiteraard EuroDisney. Het moge duidelijk zijn waarom dit verdacht is. De Minister van Financiën nam nota bene zelf de beslissingen! Ondertussen wordt onze arme Starbucks aan de schandpaal genageld door de rabiate eurocommissaris van Mededinging. De gemiddelde Nederlander zal weinig begrip hebben voor deze situatie. Een groot EU-land lijkt weg te komen met iets wat een kleine lidstaat niet lukt.

Zeer specifieke situatie

Omdat je nooit zomaar iets moet geloven, ging ik op zoek naar aanvullende informatie over de EuroDisney-casus. Dit bleek makkelijker dan gedacht. In de jaren 90 was de Franse staat inderdaad zeer nauw in overleg met het Disney-imperium over de vestiging van het nieuwe park. Met de kennis van nu is het ondenkbaar maar destijds verwachtte men een grootse toekomst met heel veel banen en torenhoge belastingopbrengsten. Er was niet voor niets een bidding war tussen Frankrijk en Spanje om het park maar binnen te kunnen hengelen. De volgende passage is afkomstig uit een artikel door Lauren Newell uit 2013 (haar stuk is echt een aanrader):

“Neither government [dus: Frankrijk en Spanje] wanted to lose the lucrative project, and they both wooed Disney with financing deals, tax breaks, and even offers of free land. As the Spanish minister of tourism and transport remarked in September of 1985, “We want to obtain Disneyland at any price!” The Disney negotiators sat back and allowed the governments to raise the stakes.”

Door de omvang van de investering heeft EuroDisney in veel opzichten een sterke onderhandelingspositie gehad. Dat ging over alles van de aankoop van land tot arbeidsrechtelijke vraagstukken en de heikele kwestie van het gebruik van de Franse taal (mag “Big Thunder Mountain” zijn Engelse naam behouden?) en uiteraard ook de fiscaliteit. De hele onderhandeling is goed gedocumenteerd omdat zij één van de klassieke case studies is over de moeilijkheden van intercultureel zaken doen (zie hier en hier).

Ministerieel niveau

Om het hele proces te stroomlijnen, heeft Frankrijk – die het project zoals we weten heeft gewonnen – een aanspreekpunt ingesteld op het hoogste niveau. Wederom citeer ik Newell:

“Complex negotiations such as the [EuroDisney] deal underscore the necessity of studying the host government’s bureacratic structure – whether it makes or only implements policy decisions, how bureaucrats get jobs, whether there is a climate of corruption, etc. Presumably aware of all of these challenges and issues, Disney convinced France to name a full-time ministerial level official to coordinate EuroDisney’s relations with the French government and to avoid bureaucratic red-tape.”

De onderhandelingen van EuroDisney waren complex en tijdrovend (als in jaren, niet maanden). Tegen deze achtergrond kan ik mij niet voorstellen dat de tax rulings buiten het traject van de officiële onderhandelingen zijn gesloten. Dit doet mij vermoeden dat de onderhavige belastingafspraken deel zijn van een breder “pakket” van (steun)maatregelen ten behoeve van deze investering. Of toon ik mij nu een fiscale complotdenkster? Het lijkt mij logisch dat belangrijke fiscale maatregelen worden afgestemd met andere voordelen voor dezelfde onderneming. Dit zou een wezenlijk verschil betekenen tussen het geval van EuroDisney en de Starbucks APA. In het laatste geval ging het immers “slechts” om een  afspraak over transfer pricing gemaakt met de Nederlandse Belastingdienst.

Heeft de Europese Commissie de EuroDisney-afspraak goedgekeurd?

Het bestaan van dit soort pakketten is niet uitzonderlijk bij investeringsprojecten van dit formaat. EU-rechtelijk zijn zulke afspraken haalbaar mits goedgekeurd door de Europese Commissie. Voor zover de totaliteit van Franse afspraken staatssteun bevatte, neem ik dus aan dat de Europese Commissie haar goedkeuring heeft verleend. Het zou mij bovendien verbazen wanneer deze casus destijds niet in een vroeg stadium met de Commissie is besproken. Het EuroDisney-project was niet bepaald low profile en het steunrisico is evident. Dit is nog een wezenlijk verschil met de gevallen van Starbucks en de andere lopende onderzoeken. Die afspraken kwamen immers buiten het blikveld van de Commissie tot stand.

Als mijn analyse klopt, dan is de EuroDisney-afspraak van groot belang. Eventuele onoorbare afspraken zijn in dat geval naar alle waarschijnlijkheid met medeweten van de Commissie tot stand gekomen. Weliswaar is dit al meer dan 15 jaar geleden, maar gelet op de klopjacht die de Commissie heeft geopend tegen agressieve tax planning zou ik dat best interessant vinden. Als de Franse afspraken daarentegen wél conform de regels zijn vastgesteld, dan lijkt ook dat mij een relevant gegeven. Deze hele affaire is in dat geval een storm in een glas water. Sowieso ben ik nieuwsgierig geworden naar de toedracht omtrent het totale pakket aan Franse maatregelen bij EuroDisney. Stel, de Commissie heeft niet meegekeken. Ook dat is een verhaal. Als gevolg van de anciënniteit van het hele gebeuren – in 1999 was ondergetekende haar Gothic-fase nog niet eens ontgroeid – heb ik de stukken niet kunnen terugvinden op de website van de Europese Commissie. Wellicht is het dus tijd voor een tweede wob-verzoek?

***

Foto door Cetus Cetus (via Flickr.com).

Note bene (aanvulling gedaan op 4 november 2015)

Op Linkedin.com kreeg ik vanochtend een opmerking over de titel van dit stuk en of deze niet “misleidend” is nu het hele verhaal zou uitgaan van één veronderstelling, te weten dat de Europese Commissie de belastingafspraak heeft goedgekeurd. Kennelijk is de strekking van het bovenstaande niet helemaal duidelijk, dus snel een toelichting.

Dank voor de reactie/kritiek!

De vraag is of de kop van mijn stuk – “Waarom EuroDisney geen tweede Starbucks is” de lading wel dekt. Ik denk uiteraard van wel. Here’s why.

Allereerst het vertrekpunt. We hebben in korte tijd te maken gehad met veel berichten over fiscaliteit een staatssteun. Starbucks, Fiat, Apple en Amazon. Nu ook Microsoft, Pfizer, GSK en Kraft Foods. Vanochtend ING en vorige week dus EuroDisney. In mijn stuk onderzoek ik (zoals een blog betaamt vrij puntig) de vergelijking tussen de Nederlandse casus (Starbucks) en de Franse (EuroDisney). Prima facie meen ik significante verschillen te zien tussen de beide gevallen.

Ik denk dat er meerdere redenen zijn waarom de situatie bij EuroDisney anders is dan bij Starbucks. Ik noem: de voorgeschiedenis van het Franse park (bidding war); de omvang van activiteiten in Frankrijk resp. Nederland; de bedragen waar het om gaat; dat in Frankrijk ook allerlei andere (steun)maatregelen speelden rond dezelfde tijd; de politieke betrokkenheid (de Nederlandse fiscus vs. de Franse Minister); en tot slot het feit dat de brede onderhandelingen in Frankrijk publiek bekend waren en behoorlijk wat aandacht trokken (o.a. omdat niet-fiscale activisten zich verzet hebben tegen het park). Een ander verschil is in mijn ogen dat in Frankrijk zeker een voordeel verleend werd (dat maakt ik althans uit het geheim rapport op) maar dat er bij Starbucks nog een discussie speelt hierover (Nederland betwist de bevindingen van de Commissie als bekend).

Ik doe inderdaad een veronderstelling, maar deze is niet dat de Commissie de Franse afspraak per se heeft goedgekeurd. Mijn veronderstelling is dat het bovenstaande (de bredere context) überhaupt relevant is voor de EuroDisney tax afspraak. Ik heb dat voor het gemak een “pakket” genoemd waar de belastingafspraak deel van zou kunnen zijn. Met name vanwege de betrokkenheid van de Minister en de timing van het hele gebeuren denk ik deze stap te kunnen zetten, maar – zoals ik al schreef – de kans bestaat natuurlijk dat ik me nu schuldig maak aan een soort fiscaal complotdenken en dat de belastingafspraak toch een op zichzelf staande gelegenheid was (en in die zin toch wel vergelijkbaar met Starbucks).

Nu de rol van de Europese Commissie. Gegeven het hele plaatje in Frankrijk denk ik dat zij op de één of andere manier (politiek dan wel juridisch) betrokken zal zijn geweest bij het EuroDisney-project in brede zin. Als zij dat níet was, dan zou ik het eerlijk gezegd nog bedenkelijker vinden. Stel dat wij hier in Nederland na jaren concurreren met de Belgen “DutchDisney” gaan bouw en in dit verband verschillende vormen van steun geven. En dat dit prominent in NRC en Trouw heeft gestaan. Als Den Haag dat project niet uit eigen beweging aanmeldt, dan is de kans dat Brussel géén vragen stelt in mijn beleving klein. Maar wellicht zijn de tijden veranderd en was dit in de jaren 90 van de vorige eeuw anders. De aandacht voor fiscale steun is de afgelopen 15 jaar in elk geval behoorlijk toegenomen.

Al met al rijst in mijn hoofd de vraag: Waar was de Europese Commissie in het EuroDisney-verhaal? Er zijn legio scenario’s te bedenken: e.e.a. is toch niet voorgelegd en ook niet opgevraagd door de Commissie; de Commissie heeft de afspraak bekeken en het is wél goedgekeurd, het is goedgekeurd maar met een vreemde motivering of onder voorwaarden die niet zijn nageleefd, of het is slechts gedeeltelijk goedgekeurd. Weer een alternatief: de Commissie heeft e.e.a. onder ogen gehad maar niet verder onderzocht (de “verdwijn-la”) of de Commissie heeft niet dusdanig ver doorgevraagd de specifieke belastingafspraken boven water kwamen. Onze argwaan wordt in elk geval gevoed door de huidige doofpot. Maar is dit nou een strikt fiscale-doofpot of spelen er andere factoren mee? Overigens is het bestaan van die doofpot voor mij nog een reden waarom de EuroDisney en Starbucks gevallen fundamenteel verschillen.