In 2014 publiceerde het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) een groot aantal niet-geanonimiseerde Luxemburgse tax rulings en veranderde zo de wereld. Zie daar in een notendop het LuxLeaks-schandaal. De Panama Papers avant le lettre.

De Luxemburgse stukken waren afkomstig van een van de grote advieskantoren en gaven een inblik in de wereld van het internationaal belastingrecht. Hoewel het niet ging om strafbare feiten, stond de halve wereld op de achterste benen (hoe zie je je dat voor je? – red.) want LuxLeaks maakte duidelijk dat grote bedrijven op basis van afspraken met de fiscus hun belastingdruk konden mitigeren. Het was allemaal heel verdacht. Bij ‘gewone’  mensen kwamen meteen allerlei vragen op: Was sprake van handje-klap? Misschien staatssteun? Wat had Juncker ermee te maken? Had het advieskantoor iets misdaan? Zoals dat wel vaker gaat in het fiscaal-publiek debat waren context en nuance soms ver te zoeken. De waarheid is namelijk dat de LuxLeaks-rulings niet wezenlijk verschillen van allerlei andere (Luxemburgse) rulings, die gedurende een lange periode zijn afgegeven aan een groot aantal bedrijven die werden bijgestaan door een veelheid aan adviseurs en kantoren. “Des te erger!” zou je kunnen zeggen, want het is helder dat LuxLeaks het topje van de (al dan niet bezwaarlijke) ijsberg is. Maar je zou ook kunnen zeggen: Dit is gewoon de realiteit van het internationaal belastingrecht.

De LuxLeaks-affaire heeft vrijwel meteen belangrijke politieke gevolgen gehad. Zij gaf een geweldige impuls aan het publieke BEPS-debat en aan de Europese discussie. LuxLeaks heeft bijvoorbeeld geleid tot de nieuwe EU richtlijn voor de automatische uitwisseling van rulings. Ook de TAXE Commissie van het Europees Parlement (eerstgenoemde doet onderzoek naar o.a. het gebruik van tax rulings door de lidstaten) dankt haar bestaan indirect aan het ICIJ.

Wie is de mol? 

Een logische vraag is die naar de herkomst van de LuxLeaks-documenten. Hoe is het lek ontstaan? Bij LuxLeaks is het antwoord bekend: de documenten werden bezorgd door een (destijds) 23-jarige accountant, die – ik vul het even in – op enig moment de kantoren van zijn fiscale collega’s binnensloop en naar buiten kwam met een paar honderd vertrouwelijke stukken. De buit is aan een journalist gegeven en, zoals dat heet, the rest is history. De naam van de jonge accountant? Die laat zich denk ik raden. Op 26 april 2016 zal Antoine Deltour, samen met twee anderen, verantwoording afleggen ten overstaan van de strafrechter in Luxemburg. Ik begrijp dat een celstraf van maximaal vijf jaar tot de mogelijke uitkomsten behoort. Je kunt je natuurlijk afvragen hoe zinnig het is om iemand als Deltour op te sluiten – de kans op recidive is immers klein – maar dat zal de rechter moeten bepalen.

Klokkenluider of dief?

Het lekken van informatie is uitermate controversieel. De meeste ‘gewone’ mensen zullen Deltour als een klokkenluider beschouwen, een held die het opneemt tegen het machtige bedrijfsleven en de Luxemburgse Staat. David tegen Goliath, dat werk. Het is evident dat LuxLeaks een – naar mijn inzicht noodzakelijk – publiek debat heeft aangezwengeld. Deltour’s inschatting dat de tax rulings relevant waren voor het debat, wordt volledig onderschreven door de publieke reactie op het lek. Niet voor niets riep het Europees Parlement betrokkene in 2015 uit tot Europeaan van het Jaar. De achterliggende gedachte was ongetwijfeld dat de positie van Deltour hierdoor iets minder precair zou worden. De titel draagt bij aan het beeld dat hij in het Europees belang handelde. In fiscale kringen is men Deltour doorgaans minder goedgezind. Geen held, maar gewoon iemand die het vertrouwen van zijn werkgever en zijn klanten beschaamd heeft en nu op de blaren moet zitten. LuxLeaks heeft schade toegebracht aan sommige van de “ontmaskerde” bedrijven, bijvoorbeeld op het punt van reputatie. Veel belastingadviseurs hebben geen goed woord over voor LuxLeaks.

Ik wil de reële bezwaren tegen LuxLeaks niet uit de weg gaan. Echter, ik ben van mening dat het publiek-fiscaal debat per saldo positief is beïnvloed door het onderhavige lek. Het gebruik van tax rulings werd opeens tastbaar voor de ‘gewone’ mensen, die zich – vaak voor het eerst – bewust worden van dit aspect van hun belastingstelsel. Voor fiscalisten was LuxLeaks vooral een wake-up call in relatie tot BEPS. LuxLeaks bracht een gevoel van urgentie, en maakte ook bij adviseurs veel los juist omdat de afspraken voor fiscalistenogen zo heel gewoon waren. LuxLeaks was op dit punt anders dan de Panama Papers waarin het o.a. gaat om drugsgeld, politieke corruptie en een gastrol voor Vladimir Poetin. Daarmee vergeleken was LuxLeaks toch een huis-tuin-en-keuken gebeuren.

For whom the bell tolls

Klokkenluiden blijft evenwel lastig. Hoe weet je als individu of het gerechtvaardigd is om met een stapel paperassen onder de arm richting de brandtrap te snellen? Een algemene regel zal er niet zijn, maar ik adviseer eventuele klokkenluiders altijd om op dit punt uitermate voorzichtig te zijn. Omdat ik oud genoeg ben om wijze verhalen te hebben, vertel ik er het volgende bij.

“In de zomer van 1998 had uw correspondent een baantje via een Uitzendbureau in Leiden. Het werk bestond voornamelijk uit het inboeken van ontvangen facturen in een computersysteem bij wijlen Fokker Space NV. Op een dag kreeg ik een factuur in handen die mijn Uitzendbureau had gestuurd met betrekking tot mijn eigen uren. Maar, schrik! Het gefactureerd uurbedrag een stuk hoger was dan hetgeen ik kreeg op mijn (speciaal voor dat doel geopende) bankrekening. Na het nodige wikken en wegen (“raak ik mijn baantje kwijt?”) ben ik de discrepantie bij de leidinggevende gaan melden in de volste overtuiging dat sprake was van fraude…”

Tot zover mijn eerste kennismaking met de loonbelasting en de premies volksverzekeringen. De vergelijking loopt een beetje mank, maar voor mij is het Fokker Space-verhaal een reminder dat je soms niet te snel moet oordelen. Niet alles dat je op kantoor tegenkomt is abject. Dat ik bij vertrek een envelop met een paar honderd gulden meekreeg, heb ik altijd aan mijn eerlijkheid geweten. Overigens is dat bedrag nooit opgegeven bij de Belastingdienst, maar alleen omdat ik destijds dacht dat de fiscus een soort loket was waar je met behulp van een Tj-biljet geld kon halen. Het waren onschuldige tijden.

Heldendaad of schurkenstreek?

De vraag of het in de openbaarheid brengen/stelen van documenten strafbaar is en, zo ja, welke gevolgen daaraan kleven, zijn vragen van Luxemburgs recht die ik als verstandig fiscaal-jurist onbesproken laat. Hoewel ik klokkenluiden niet zonder problemen vind, vind ik Antoine Deltour wel erg dapper. Benadrukt moet worden dat hij niet uit was op een beloning (en ook niets heeft ontvangen) voor de LuxLeaks en dat hij verantwoordelijkheid neemt voor deze actie. Anders dan ik in fiscale kringen wel heb horen zeggen, ging het Deltour duidelijk niet om zelfverrijking. Ik ben blij dat er mensen zijn zoals Deltour, die in het algemeen belang hun nek durven uitsteken. Over de wenselijkheid van lekken kan van alles gezegd worden. Alles overziend denk ik echter dat de heren met deze actie een (onorthodoxe en hopelijk niet nogmaals noodzakelijke) bijdrage hebben geleverd aan het BEPS-debat. Als men over 50 jaar terugkijkt op BEPS, dan weet ik vrij zeker dat Deltour c.s. aan de goede kant van de geschiedenis staan. (Over mijn eigen legacy ben ik trouwens een stuk minder optimistisch.)

Eén van de redenen waarom ik op Artikel104.nl wat aandacht besteed aan Antoine Deltour en de LuxLeaks-lekkers (het zou een goede naam zijn voor een jazz band), is omdat betrokkenen, zo op de vooravond van het proces, steun nodig hebben. Mij zou dit hele circus in elk geval niet in de koude kleren gaan zitten. Om daad bij woord te voegen: mijn gift is inmiddels in het steunfonds gestort. Er is eventueel ook een handtekeningenlijst voor wie een krabbel wil zetten. Wekt zoiets de schijn van anti-fiscaliteit? Dat zou ten onrechte zijn. Het is slechts een blijk van erkenning voor LuxLeaks als aanjager van de fiscale verbeteringen die nu gaande zijn. Dat en een beetje compassie voor een Young Professional die eerzaam heeft willen handelen. LuxLeaks-lekkers, mijn steun hebben jullie!

***

Foto is een beeld afkomstig uit “Antoine Deltour lanceur d’alerte Luxleaks”, zie hier.