Jan van de Streek, hoogleraar fiscaal concernrecht aan de UvA, is een verhalenverteller. Dat heb ik kunnen constateren tijdens zijn oratie op 9 oktober 2015. Ik had hem niet eerder in actie gezien maar alle goede reviews over zijn vertelkunsten zijn waar! Een genot om naar te luisteren. Ik overweeg me in te schrijven voor de Vpb-vakken daar in Amsterdam. Of klink ik nu teveel als een groupie?

Ik was aanvankelijk niet van plan om naar de oratie te gaan. Sinds het verschijnen van de BEPS Deliverables ben ik namelijk verwikkeld geraakt in enkele complexe en vooral tijdrovende polemieken over tax loopholes. Veel van mijn NGO-vrienden zijn – tot mijn grote verbazing – in de mineur geschoten. De OESO zou een whitewash hebben afgeleverd die alleen maar goed zou zijn voor de multi’s. Ik bestrijd dit alles uiteraard met ziel, zaligheid en flair, en ik heb me de afgelopen week dus opperbest vermaakt. Alleen, ik kan slecht volhouden dat ik conform allerlei werkafspraken aan mijn proefschrift heb zitten klussen. Toen ik hoorde dat mijn promotor mee liep met het Amsterdams cortège leek het me dus beter om discreet verstek te laten gaan. Gelukkig doe ik meestal niet wat verstandig is.

Van Starbucks naar een “Fair Share Directive”

Amsterdamse oraties (eigenlijk bedoel ik: UvA oraties) vinden plaats in de Oude Lutherse Kerk. Het is prachtige ruimte met een schitterend blauw plafond en een beamer voor de slides. Ik ben niet van plan een samenvatting te geven want ik neem aan dat het Weekblad in deze behoefte zal voorzien. De integrale tekst wordt ongetwijfeld ook gepubliceerd door de UvA. Hieronder dus de belangrijkste punten en enkele observaties mijnerzijds.

Van de Streek’s verhaal gaat over de Common Consolidated Corporate Tax Base (CCCTB) en de impact hiervan op Nederland. We beginnen bij BEPS en bij het veranderend landschap van de internationale fiscaliteit. De hoofdlijnen zijn bekend. Tegen de achtergrond van globalisering en in het kielzog van de wereldwijde crises vanaf 2008 is een discussie op gang gekomen over agressieve tax planning door multinationals. De maatschappelijke consensus is inmiddels dat fiscale agressie moet worden aangepakt. De “man van de straat” wil actie! Het is in dit verband dat de Europese Commissie op 17 juni 2015 haar Action Plan voor eerlijke en efficiënte vennootschapsbelasting publiceerde. De Commissie wil binnen 12 maanden afspraken maken over anti-misbruikmaatregelen. In de fiscale volksmond spreekt men zelf van een mogelijke “Fair Share Directive” of “Anti-BEPS Richtlijn”. Deze ontwikkelingen zijn significant omdat zij als het ware de vertaalslag maken van BEPS naar nationale wetgeving. Een belangrijk element van het Action Plan is de invoering van de CCCTB.

Van de Streek liet de bovenstaande foto zien (naar verluidt staat hij zelf achterin, zich rijkelijk verbazend over de lange rij voor de latte macchiato’s).

Achtergrond

De CCCTB klinkt als iets uit de Soviet Unie maar had oorspronkelijk een geruststellend kapitalistisch doel: een gezamenlijk Europese belastinggrondslag die het leven van het bedrijfsleven makkelijker zou maken. Het idee is dat multinationals voortaan als groep op EU-niveau hun belastbare winst zouden kunnen berekenen en dat het juiste deel van de grondslag dan (ter heffing en aan de hand van een verdeelsleutel) onder de desbetreffende lidstaten wordt verdeeld (elke lidstaat bepaalt nog steeds zijn eigen tarief). Deze benadering kent een aantal voordelen, waaronder administratieve verlichting voor het bedrijfsleven en de mogelijkheid voor grensoverschrijdende verliescompensatie. Een ander belangrijk effect is dat tax planning op basis van dispariteiten niet meer mogelijk zou zijn. De CCCTB is in die zin dus de doodsteek voor transfer pricing mismatches binnen de EU.

Het plan voor een CCCTB speelt al langer (in 2011 deed de Europese Commissie een uitgewerkt voorstel voor een nieuwe richtlijn), maar leek tot voor kort in de verdwijnbak te zijn beland als gevolg van de grote bezwaren van sommige lidstaten. De CCCTB was log en inflexibel, en zou naar verwachting problemen geven bij de uitvoer. Voor Nederland speelde zelfs het risico van negatieve budgettaire gevolgen. Mogelijk zou een deel van de huidige Nederlandse Vpb-grondslag bij toepassing van de voorgestelde verdeelsleutel bij andere lidstaten terecht zou komen. Niet erg aantrekkelijk. Bij andere lidstaten spelen vergelijkbare overwegingen. Echter, met dank aan BEPS ligt de CCCTB nu toch weer op tafel. De Europese Commissie beoogt een stapsgewijze invoering – eerst een pakket aan anti-BEPS maatregelen, dan een CCTB en tot slot een CCCTB* – en opende op 8 oktober 2015 een publieke consultatieronde. Dat was de dag vóór de oratie van Van de Streek. Geen toeval, zegt hij: “We hebben het even afgestemd.”

De positie van Nederland

Kort na de bekendmaking van de BEPS Deliverables op 5 oktober 2015 verscheen de officiële Nederlandse kabinetsreactie. Hierin wordt aangegeven hoe Nederland staat tegenover de verschillende actieplannen. Op een aantal punten ziet Nederland ruimte voor een gemeenschappelijke Europese aanpak, maar alleen met behoud van de Nederlandse “kroonjuwelen” (het begrip is van de orator). Het betreft de volgende punten:

• Het behouden van een gunstig fiscaal vestigingsklimaat;
• De deelnemingsvrijstelling;
• Het verdragennetwerk;
• Geen bronheffing op interest en royalties;
• Een goede Belastingdienst en rechtszekerheid via rulings;
• De innovatiebox.

De kroonjuwelen vormen de ondergrenzen die Nederland stelt bij de komende Europese onderhandelingen over de “Fair Share Richtlijn”. Van de Streek denkt dat de Staatssecretaris zich momenteel aan het ingraven is maar dat deze positie (op punten) onhoudbaar zal blijken. Een cruciale ontwikkeling is in dit verband het ontstaan van een Europees leerstuk van minimale effectieve belastingdruk. Dit is de gedachte dat altijd een minimum aan belasting geheven moet worden. Kennelijk is dit idee in Brussel gaan leven. Voor Nederland kan dit grote gevolgen hebben, bijvoorbeeld bij de toepassing van de deelnemingsvrijstelling of ten aanzien van de belastingheffing op uitgaande rente en royaltystromen.

Op termijn doet Nederland er goed aan mee te doen met de Europese ontwikkelingen en in te zetten op een (in ons voordeel aangepaste) CCCTB, aldus Van de Streek. Zonder in details te treden: het is hem te doen om een aanpassing in de verdeelsleutel waardoor immateriële activa voortaan ook meetellen voor de toekenning van belastbare grondslag. Een alternatief voor een verbeterde verdeelsleutel is om een garantie te vragen voor het geval de Vpb-opbrengst opeens sterk terugvalt. Echter, het is beter om de zaken bij de voordeur goed te regelen door middel van een betere verdeelsleutel. Op zich begrijp ik waar Van de Streek heen wil maar er rijzen wel enkele vragen. Eén van de (gepercipieerde) charmes van de CCCTB was nou net dat de winstverdeling aanknoopt bij de real world activiteiten en niet bij de toevallige locatie van IP. Daarnaast lijkt Nederland mij van alle lidstaten niet de meest logische kandidaat voor een compensatie voor wegvallende belastinggeld. Maar ik zou me kunnen vergissen.

Optimisme in onzekere tijden

Is een Europese grondslag goed voor Nederland? Geen idee, wie het weet mag het zeggen. “Ik heb geen kristallen bol.” (hier stelt de hoogleraar op de valreep toch teleur) “Maar wie had ons 5 jaar geleden gezegd dat Griekenland op een haar na uit de EU is gezet? Of dat de Arabische lente zou leiden tot een oorlog in Syrië en een enorme vluchtelingenstroom?” Als ik het zo terug lees klinkt het nogal dramatisch. Op het moment zelf wekte Van de Streek echter niet de indruk te anticiperen op een fiscaal-humanitaire ramp. Sterker nog, hij leek uit te zien naar de ontwikkelingen die komen gaan. Of beeld ik me dat in? Zelf snak ik al maanden naar wat fiscaal optimisme en naar fiscalisten die niet weglopen voor de uitdagingen van de nieuwe tijd, dus wellicht zag ik wat ik wilde zien…

Evenwel eindigde de oratie met veel positieve energie. Dit is iets wat we hard nodig hebben. Het BEPS-project heeft van alles in beweging gebracht, maar op veel plaatsen moeten de afspraken wel geïmplementeerd worden. De herlancering van de CCCTB is een Europees voorbeeld hiervan. Zoals blijkt uit de voorgeschiedenis van dit voorstel is het allerminst vanzelfsprekend dat dit soort initiatieven verwezenlijkt worden. We gaan in dat opzicht een spannende tijd tegemoet en het is om deze reden dat ik de negatieve houding van sommige NGO’s oprecht niet begrijp. Ik wil best mee met de gedachte dat het BEPS-proces niet ideaal is geweest voor bijvoorbeeld ontwikkelingslanden, maar dat neemt niet weg dat er enorme stappen zijn gezet in de strijd tegen agressieve tax planning. Het is daarom zaak om de BEPS-plannen te omarmen en te focussen op de uitvoering. En waar nodig moeten we zoeken naar nog meer oplossingen. Hopelijk zal Van de Streek hieraan een bijdrage leveren.

***

* De bespreking van de tussenstappen laat ik voor wat het is.

Foto door: Fanghong (via WikiCommons).