Sinds het uitbreken van de Nederlandse coronacrisis in maart 2020 is de wereld onherkenbaar veranderd. De straten zijn leeg, de schappen ook, en met dank aan de doventolk van Mark Rutte kent iedereen de gebarentaal voor ‘hamsteren’.^[1] Deze crisis heeft gevolgen voor ons allemaal.

Sommigen plunderden de supermarkten; anderen lieten zich juist van hun beste kant zien. Ik denk aan de schoonmakers en supermarktpersoneel. Zij houden het land draaiend terwijl mensen als ik Youtube afstruinen in het thuiskantoor. In tijden van crisis is het echter essentieel dat iedereen zijn of haar bijdrage levert. Ja, zelfs fiscalisten. Dit is het thema dat ik hierna wil belichten. Na een kleine aanloop schets ik drie rollen die de belastingsector in dit verband zou kunnen spelen. In eerste instantie heb ik gedacht aan belastingadviseurs, maar mutatis mutandis is het onderstaande relevant voor alle vakbroeders (m/v).

A. Ethiek

Ethiek gaat – ik ga even kort door de bocht – over het beoordelen van menselijk handelen. Wat is goed, wat is fout? Je kunt dergelijke vragen op jezelf betrekken (een beetje zelfreflectie kan nooit kwaad) of op anderen. Dat laatste is meestal leuker. De maatschappij als geheel heeft baat bij moraliteit en morele burgers. Toch zijn ethische plichten in beginsel niet afdwingbaar, althans niet zonder nadere inbedding in wet- en regelgeving. Het is daarom belangrijk dat burgers en bedrijven zelf beschikken over een geijkt moreel kompas oftewel een goed geïnformeerde onderbuik. Sommige mensen vinden dit “zweverig geneuzel”. Tsja… Aan het begin van een pandemie is het belang van goed burgerschap (het “let een beetje op elkaar” van Rutte) evident.

In sommige kringen (ik durf het bijna niet te zeggen) wordt fiscale ethiek niet helemaal serieus genomen. Nee, ik begrijp het ook niet. Ik zou belastingland niet bestempelen als een 100% ethiek vrije zone (vrij naar Richard Happé), maar twaalf jaar na de bankencrisis heeft het streng legalistische perspectief (binnen de grenzen van wet- en regelgeving^[2] mag ALLES) opvallend veel tractie. Het goede nieuws is dat er een kentering gaande is. Dat meerdere kantoren een ‘ethical board’ hebben ingesteld is bijvoorbeeld een goed teken, al is soms sprake van een work-in-progress. Stapsgewijs wordt duidelijk hoe fiscale ethiek er ‘in het echt’ uitziet en hoe je op een weloverwogen manier een complex dilemma kunt beslechten. Ethiek is niet in de laatste plaats namelijk een vaardigheid die je moet leren.

B. Coronamaatregelen ^[3]

In de hele wereld nemen overheden maatregelen gericht op het beschermen van hun nationale economie (dit uiteraard naast maatregelen gericht op de volksgezondheid). In Nederland kwam het kabinet met een ‘noodpakket voor banen en economie’, waar veel mensen direct of indirect baat bij zullen hebben. De geschatte kosten voor het steunpakket lopen nu al in de tientallen miljarden; het wordt ongetwijfeld veel meer. Deze noodmaatregelen zijn gericht op het behoud van banen en het ondersteunen van werknemers, zzp-ers en bedrijven, die “acute problemen” “(gaan) ondervinden” als gevolg van de coronacrisis. Gegeven de context (noodsteun) is duidelijk dat de maatregelen bedoeld zijn voor burgers en ondernemers die in zwaar weer verkeren als direct gevolg van de coronacrisis, en dus niet voor situaties waar het (nog) niet zo slecht gaat of waarbij de coronacrisis geen invloed heeft op de bedrijfsvoering. Het noodpakket bevat een aantal fiscale maatregelen. Onder andere zijn dit:

• Uitstel van betaling van belastingen
  In de eerste plaats gaat het hierbij om de uitstel van betaling van belastingen. Ondernemers “die door de coronacrisis in liquiditeitsproblemen zijn gekomen of zullen komen”, kunnen met een brief een verzoek doen aan de Belastingdienst, die direct de invorderingsmaatregelen stillegt. Individuele beoordeling vindt later plaats. Verzuimboetes voor het niet (tijdig) betalen blijven achterwege c.q. worden teruggedraaid.
  
  
• Invorderingsrente en belastingrente
  Een tijdelijke verlaging van zowel de invorderingsrente als de belastingrente naar 0,01%. De belastingplichtige die uitstel aanvraagt, hoeft zich dus nauwelijks zorgen te maken over een hoge, te betalen rentecomponent.

• Wijzigen van de voorlopige aanslag
  Voorts  wordt gewezen op de mogelijkheid voor ondernemers die (a) nu belasting betalen op basis van een voorlopige aanslag (VA) voor de inkomstenbelasting of de vennootschapsbelasting, en die (b) “een lagere winst verwachten door de coronavirus”, om te verzoeken om een verlaging van de VA. De Belastingdienst willigt deze verzoeken in, waarbij de inhoudelijke toetsing soms op een later moment zal moeten plaatsvinden.

Al deze maatregelen zijn gericht op het vergroten van de liquiditeit van ondernemingen op de korte termijn, en moeten ervoor zorgen dat de belastingafdracht (tijdelijk) geen prioriteit krijgt boven de betaling van lonen e.d. Zowel economisch als maatschappelijk is dit uitermate wenselijk. De nadere toelichting op de bovenstaande maatregelen en de wijze waarop deze in de praktijk worden gebracht, is beperkt. Dit kan haast niet anders, maar laat duidelijk zijn: dit zijn majeure wijzigingen waar onder normale omstandigheden uitgebreid over zou worden gedebatteerd. Corona kleurt echter niet binnen de lijntjes en dus moeten wij ons aanpassen. De hiervoor geschetste regelingen lijken voor onbedoeld gebruik/misbruik vatbaar. Ondernemers die niet hard getroffen zijn, kunnen heel eenvoudig en vooralsnog met weinig risico, kiezen voor betalingsuitstel of voor het verlagen van hun VA. Misschien wordt het later rechtgetrokken in de definitieve aanslag, maar juist nu de nood zo hoog is blijft het geld uit de oorlogskas. Dit kan niet de bedoeling zijn.

C.        Fiscalisten

In zijn inaugurele rede uit 1961 sprak John F. Kennedy de beroemde woorden: “Ask not what your country can do for you — ask what you can do for your country.” Welnu, wat kunnen fiscalisten in deze donkere tijden betekenen voor de maatschappij? Welke rol is er voor ons weggelegd? Ik heb drie suggesties.

I. De proactieve adviseur

Allereerst kan de fiscalist in oorlogstijd zich opstellen als een betrouwbare, proactieve adviseur in het publieke belang. Zowel de politiek als het publieke debat zijn gebaat bij goede informatie, maar tijdens een crisis is deze niet vanzelfsprekend. Belastingspecialisten kunnen helpen.Zo publiceerde de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs (NOB) razendsnel een brief met Nederlandse belastingmaatregelen die op korte termijn zouden kunnen worden ingevoerd, om ondernemers te ondersteunen.^[4] In een interview op de NOB-website legt Robert van der Jagt uit dat men in deze tijd het hogere doel vooropstelt waardoor “kantoorgrenzen wegvallen”.^[5] Ik vind dit gaaf. Een aantal van deze suggesties zouden in betere tijden controversieel zijn geweest (ik noem het afschaffen van de vliegbelasting en het versoepelen van de substance eisen in de vennootschaps- en dividendbelasting) – maar nu dus even niet. Iedereen begrijpt dat het adagium voorlopig is: alle hens aan dek en dat naar alle opties moet worden gekeken. Noodmaatregelen zullen later sowieso geëvalueerd moeten worden. Het is dus terecht dat het woord “tijdelijk” veelvuldig voorkomt in de hiervoor bedoelde brief. Daarnaast publiceerde de NOB (net als een aantal kantoren en het IBFD) een overzicht van coronamaatregelen in andere landen. Ook dit lijkt mij een zinnige exercitie. Er is alle reden om kritisch te zijn op de fiscale lobby, maar wat in vredestijd soms vergeten wordt, is dat de toevoer vanuit de praktijk bijzonder waardevol kan zijn.

II. De ijverige implementeur

Dit brengt mij tot het tweede punt, te weten de fiscalist als een ijverige implementeur van steunregelingen. Het noodpakket heeft pas zin als het beschikbare geld snel op de juiste plaatsen terecht komt. Met persconferenties en optredens in de media geeft het kabinet luidkeels ruchtbaarheid aan het bestaan van steun. Bij de Belastingdienst schijnt het in elk geval storm te lopen met verzoeken voor uitstel van betaling en ook op de andere maatregelen wordt veelvuldig een beroep gedaan. Het ligt voor de hand dat fiscale en financiële adviseurs hierbij een rol hebben gespeeld, m.n. door hun eigen klantenbestand te attenderen op mogelijkheden. Op deze manier dragen de fiscalisten bij aan het uitrollen van vitale kabinetsmaatregelen binnen het Nederlandse bedrijfsleven. In mijn patriottistische verbeelding doen de vakbroeders dit dan om niet.Misschien is dit te rooskleurig.

III. De ethische poortwachter

Het derde punt heeft eveneens te maken met de implementatie van de steun. De fiscale maatregelen die nu zijn ingevoerd zijn relatief grofmazig. Ondernemingen die nietin levensgevaar verkeren, kunnen soms de facto gebruik maken van de mogelijkheden, met alle nadelen van dien. In deze omstandigheden wordt een beroep gedaan op belastingplichtigen en hun adviseurs om zich terughoudend op te stellen met het claimen van steun. Maat houden is lastig. Het zijn de belastingadviseurs die in de economische triage-tent moeten bepalen wie direct door mag naar de intensive care van Wobke Hoekstra, en wie wel even kan wachten. De regelingen zijn snel tot stand gekomen en bevatten weinig garanties tegen misbruik.  Het kabinet heeft daarom een moreel appèl gedaan op burgers om terughoudend om te gaan met de crisismaatregelen. Een deel van  het bedrijfsleven zal geneigd zijn om geboden voordelen te claimen, zonder zich echt de vraag te stellen of dit in hun specifieke geval nodig is. Dit is absoluut begrijpelijk: niemand weet wat de toekomst brengt en of de maatregelen overmorgen überhaupt nog bestaan. Toch is het claimen van regelingen door bedrijven die ze niet écht nodig hebben, problematisch. Dit geldt zowel voor de Nederlandse regelingen als voor die van het buitenland. Het massaal indienen van verzoeken namens klanten en cynisch/calculerend gedrag door adviseurs moet worden afgekeurd.

Lakmoesproef

In deze moeilijke tijden moet iedereen zich inzetten voor het letterlijke landsbelang. Belastingspecialisten kun je niet vergelijken met artsen en verplegers, maar zelfs wij hebben een rol te spelen. Deze ligt mijns inziens bij het verzamelen en publiceren van informatie, en bij het – op een verantwoorde wijze! –  helpen uitrollen van het fiscale noodpakket. De deugd van terughoudendheid en het welbegrepen eigenbelang staan met name bij dat laatste centraal. Na jaren van tamelijk vrijblijvende oefendilemma’s, wordt opeens écht een beroep gedaan op onze ethische kennis.^[6] Ik ben ervan overtuigd dat de sector deze morele vuurdoop kan doorstaan. Het is nu een kwestie van doen.

---

^[1] https://www.ad.nl/binnenland/br-gebarentolk-gaat-viraal-met-hamsteren-iedereen-weet-meteen-wat-je-bedoelt~a94a9406/

^[2] Plus  fraus legis, de uitwerking van de verschillende interpretatiemethodes (zowel de interpretatie op basis van doel en strekking), en het internationaal en Europees recht…

^[3] Gezien de snelheid van de huidige ontwikkelingen zou het best kunnen dat het onderstaande alweer wat verouderd is. Voor onderdeel C en de afsluiting maakt het niet zoveel uit.

^[4] Brief aan staatssecretaris Vijlbrief inzake corona maatregelen, 17 maart 2020. Op 26 maart 2020 volgde een NOB-commentaar op corona maatregelen: uitstel van betaling, btw en loonheffingen,

^[5] https://nob.net/vijf-vragen-aan-robert-van-der-jagt-nob-reageert-op-fiscale-coronamaatregelen

^[6] Marit Muller heeft hierover geschreven op TaxLive.nl: Coronacrisis zet fiscale ethiek op scherp (2 april 2020)

***

Foto door Randen Pederson via Flickr.com onder Creative Commons licentie.