Dit stuk is alweer uit november 2019. Helaas nog steeds actueel.

De afgelopen dagen wordt het fiscale landschap overschaduwd door een verschikkelijke zwarte wolk: de toeslagenaffaire. Zoals veel Nederlanders word ik er fysiek onpasselijk van. En ook een beetje bang. Ik zie geen enkele reden waarom ook ik (of wie dan ook) gevrijwaard zouden zijn van fiscus-gerelateerd leed. There but for the grace of God go I..

ACHTERGROND. In Nederland kennen we sinds een jaar of vijftien een veels te ingewikkeld en fraude gevoelig systeem waarbij subsidies voor huur, zorg en kinderopvang worden uitgekeerd als ‘toeslagen’. De fiscus, die normaal geld ophaalt en slecht in staat is gebleken om het systeem draaiend te houden, moet de hele circus in goede banen leiden. In dit kader heeft de Belastingdienst enkele jaren geleden een speciaal ‘combiteam aanpak facilitators’ (CAF) opgericht om toeslagenfraude aan te pakken. Klinkt goed, ware het niet dat het team als een soort American Psycho met een botte bijl burgers is achterna gegaan, althans dat begrijp ik zo’n beetje uit de berichtgeving. Kafkaesque toestanden, slepende procedures, ergens in de achtergrond nog wat klokkenluiders en als ik Geenstijl.nl mag geloven, ten minste één dode. Het is te schandalig voor woorden, daar is vriend en vijand het over eens. Doordat er (soms ten onrechte) toeslagen zijn uitbetaald, zijn gewone mensen, die e.e.a. nu moeten terugbetalen, in de financiele problemen gekomen. Er is sprake van schuldenproblematiek en de Belastingdienst die dan weer dwars gaat liggen. Vanzelfsprekend is het hele gebeuren ook in donker blauwe nevelen bedekt. De woorden ‘onrechtmatig’ en ‘strafrechtelijke vervolging van verantwoordelijke ambtenaren’ zijn gevallen. Als ook de woorden: ‘laakbaar grenzend aan crimineel’, ‘moreel failliet’ en ‘kunnen we die ambtenaren niet vervolgen?’

Symptoom van bredere problemen bij de Belastingdienst

We weten dat de Belastingdienst al meerdere jaren kampt met grote problemen. Rapport na rapport stelt de diagnose van een combinatie van slechte ICT, te weinig ervaren mensen (aftaairegeling etc.) en bestuurlijk falen. Natuurlijk moet het CAF tot op de bodem worden uitgezocht (en er moeten passende maatregelen/sancties komen). Overigens veroorzaken die toeslagen sowieso veel problemen (zie Nieuwsuur, onder). Het zou goed zijn als de CAF-affaire aanleiding gaf om die hele rottige systematiek gewoon af te schaffen en iets beters te bedenken dat geen gevaar vormt voor het leven en welzijn van gewone mensen. Wellicht kan die donderwolk op deze wijze toch nog tot iets positiefs leiden.

Nog steeds tijd om te shinen!

Eerder dit jaar publiceerde ik een stuk getiteld: Belastingdienst, Het is tijd om te shinen! Het stuk was bedoeld om de medewerkers aldaar een hart onder de riem te steken. Ik ken meerdere fiscalisten die zich op een dagelijkse basis inspannen voor het Rijk (de centen moeten ten slotte ergens vandaan komen) en een constante stroom van bagger maakt hun leven er niet beter op. De negativiteit maakt het werven van talent niet makkelijker. Nieuwe onderzoeker naar de algemene malaise bij de Belastingdienst hebben echt geen zin. Het aftreden van Menno Snel ook niet; iemand moet deze puinhoop opruimen. Bovendien zie ik zo gauw geen geschikter kandidaat. Wel weet ik dat er binnen de muren van de Belastingdienst, naast zaken als het CAF, ook hoopgevende geluiden en initiatieven zijn. Deze blijven volstrekt onderbelicht. Voor zover ik kan zien geldt een soort fatwah voor de eigen medewerkers, dat de bredere publieke discussie ondermijnt.

Fiscale ethiek

Het is terecht dat de toeslagenaffaire zoveel aandacht krijgt. Renske Leijten (SP) schijnt een meldpunt te hebben opgericht voor andere gevallen; een goede actie. En laten we niet vergeten dat de toeslagontvangers niet de enige groep zijn die te maken met problemen met de Belastingdienst. Het zijn allemaal tekenen aan de wand. De Belastingdienst is een enorme organisatie, die veel verschillende taken vervult. Het is niet alleen maar kommer en kwel, maar dat is geen excuus. Het morele kompas van de fiscus moet altijd kloppen. De CAF-affaire geeft aanleiding tot zelfonderzoek door fiscus; reflecteer dan in vredesnaam op de fundamentele vraag naar fiscale ethiek.

Rode loper (maar alleen voor multinationals)

Extra wrang is dat grote bedrijven, die in aanmerking komen voor rulings en een warm plekje in het oor van de premier, kunnen rekenen op een rode loper. Het CAF zal nooit zijn pijlen richten op Shell of een van de andere grote jongens. Want slecht voor het vestigingsklimaat en een klein leger aan Zuidas advocaten. Deze ongelijke behandeling is stuitend.

Fiscalisten, kom in actie!

Leuker kunnen we het niet maken. Wel eerlijker, ethischer en met meer oog voor de menselijke maat. Een goede eerste stap kan zijn om tijdens de fiscale opleidingen meer aandacht te besteden aan de toeslagen. Een NOB Nieuwspoortsessie over dit alles (ik denk m.n. aan de formele aspecten) behoort eveneens tot de mogelijkheden. Een bijzonder nummer van het Weekblad en wellicht een seminar o.i.d. zouden in deze fase meerwaarde hebben. Ik heb het gevoel dat de fiscale sector (misschien is dit projectie?) te weinig oog heeft gehad voor de toeslagenstorm. Maar dit kunnen we goed maken. Laten we dit dus doen!

***

Foto door Ib Aarmo via Flickr.com onder Creative Commons licentie.