Op 26 maart 2019 besloot het Europees Parlement (EP) dat Nederland, samen met vier andere landen (Luxemburg, Ierland, Cyprus en Malta), officieel een belastingparadijs is. Dat is een schikbarende conclusie: kennelijk geldt bij 5 van de 28 EU lidstaten dat het fiscale systeem dermate controversieel is, dat ruim 400 EP’ ers het predicaat “belastingparadijs” van stal willen halen. Los van de vraag of dit label klopt, is dit een schokkende ontwikkeling. “Ik vind het te gênant voor woorden dat ons land nog voorkomt in het rijtje van de 5 fiscaal meest foute landen,” schrijft FNV Vicevoorzitter Elzinga. Op het hoofdkantoor van Artikel104 heerste hetzelfde sentiment, maar dan in meer kleurrijke bewoordingen.

Deze Europese spiegel is het product van een motie van Paul Tang (EU PvdA), die zich al jaren inzet tegen belastingontwijking (hier, hier). “Het is vooral een politiek signaal richting Den Haag: zo kijkt Europa naar Nederland. Onderneem actie.” aldus Tang in het FD. Vanuit het perspectief van MinFin, alwaar de staatssecretaris woont, is dit een zeer problematische oproep. Nederland heeft de afgelopen jaren maatregelen getroffen, dus wat is het eigenlijk het probleem? (zie hier voor de Kabinetsreactie). En – more to the point – wat moet er in vredesnaam gebeuren om van dat lijstje af te komen? Het herhalen van de mantra dat “Nederland voorop loopt met de strijd tegen BEPS” volstaat duidelijk niet.

Doorsluisland? Prima, maar niet als eufenisme voor paradijs

De vraag of Nederland een belastingparadijs is, is tot op zekere hoogte een kwestie van definities. De staatssecretaris lichtte dit onlangs als volgt toe:

“Er is geen vastomlijnde, algemene definitie van wat een belastingparadijs is. Kenmerken van een belastingparadijs zijn traditioneel: een laag niveau van winstbelasting, weinig uitwisseling van informatie, weinig transparantie en weinig substantiële activiteiten. Nederland is geen belastingparadijs. Bedrijfswinsten worden in Nederland gewoon belast. Onze vennootschapsbelastingtarieven bevinden zich rond het EU-gemiddelde. Nederland heeft zich gecommitteerd aan de implementatie van de minimumstandaarden van het BEPS-project, wisselt informatie uit en heeft geen schadelijke belastingregimes volgens de regels van de EU Gedragscodegroep of het Forum on Harmful Tax Practices van de OESO. Dat laat onverlet dat de keerzijde van een belastingstelsel zoals het Nederlandse, dat rekening houdt met internationaal opererende bedrijven, is dat het ook ontvankelijk kan zijn voor structuren die de belastinggrondslag uithollen. In dat kader wordt vaak gewezen op de financiële stromen door Nederland, waarmee internationale ondernemingen met behulp van brievenbusfirma’s inkomsten naar laagbelastende landen – in de volksmond vaak aangeduid als belastingparadijzen – laten lopen. Om deze reden wordt Nederland wel een doorstroom- of doorsluisland genoemd.”

Het gebruik van het begrip “doorsluisland” werpt wel wat vragen op. Op zich voel ik er wel wat voor om een sui generis categorie te introduceren, waar Nederland toe zou kunnen behoren. Ons stelsel is inderdaad anders dan dat van de Kaaimaneilanden of Bermuda. Maar dan moet wel duidelijk zijn dat een dergelijke categorie eveneens problematisch kan zijn. Zoals de staatssecretaris al opmerkt, is Nederland schakel in veel paradijsstructuren en – zo zullen veel mensen zeggen – daarmee dus medeplichtig aan belastingontwijking.  De juridische details en verschillen zijn voor de meeste burgers van ondergeschikt belang.

Belastingpiraterij en de fiscale Zilvervloot

Even out of the box: wordt het niet tijd om de brievenbusindustrie gewoon helemaal op te heffen? In belastingland is het antwoord niet vanzelfsprekend. “We verdienen eraan,” zei laatst iemand: “Bedrijven komen hier, maken geen enkel gebruik van de Nederlandse voorzieningen, en betalen toch een beetje belasting.” Ik heb dit wel eens het beginsel van ‘gratis geld’ genoemd – het aanbieden van een fiscale loophole werkt in het voordeel van de Nederlandse schatkist, omdat er wat betaald wordt over de ontwijkingsactiviteiten. Paul Tang heeft in dit kader de term “belastingpiraat” geïntroduceerd. Nederland verdient aan de grondslagerosie in andere landen en stelt zich in deze zin op als een piraat. Weer een kwalificatie waar de gemiddelde fiscalist zich niet in zal kunnen vinden. Hier de kanttekening dat “piraat” in sommige kringen een romantische, Piet Hein-achtige bijklank heeft, en daarmee wellicht een boreaal verantwoorde geuzennaam vormt. Ik durf het bijna niet te vragen, maar wil Nederland echt van de doorstromers af? Of zijn die maatregelen soms toch een heel klein beetje voor de bühne? We vinden het erg als anderen ons een belastingparadijs noemen, maar vinden we het ook erg om er eentje te zijn?

Toon aan dat maatregelen werken!

Wat ook van dit alles zij, de discussie over “Nederland belastingparadijs” zal de komende tijd niet verdwijnen. Er is geen ruimte om dit probleem weg te definiëren met wat belastingrechtelijke Newspeak. Nederland heeft weliswaar maatregelen genomen, maar kennelijk is dit niet genoeg om het EP (en met hem miljoenen burgers) te overtuigen. Ergens snap ik dat wel; het gedonder rondom de vijf piraten duurt al jaren. Het is moeilijk om nu uit de negatieve frame te kruipen. Nederland zal daarom meer ruchtbaarheid moeten geven aan de genomen stappen, en – dit is het belangrijkst! – aantonen dat ze echt werken. Het is niet genoeg om slechts te stellen dat bijv. de conditionele bronheffing grondslagerosie via de Zuidas voorkomt. Nederland moet dat staven met feiten. Neemt de grote gouden geldstroom af? Zo nee, waarom niet? En is dat erg? De bewijslast ligt inmiddels in Den Haag (vgl. Ewald Engelen). Het publiceren van gedetailleerd cijfermateriaal over de brievenbussector en de effecten van de maatregelen is essentieel. En mochten de maatregelen niet het gewenste resultaat hebben (wat we niet moeten uitsluiten), dan moeten ze met veel publiek tamtam worden aangepast en dan net zo openlijk gemonitord.

Ik snap dat het kabinet baalt van het paradijzenstigma. Laten we het dus maar opvatten als ongevraagde feedback en aan de slag gaan. Kritiek is naar verluidt immers een cadeautje. Nederland moet een goed (maar niet subtropisch) fiscaal klimaat hebben, voor alle belastingplichtigen. We zijn wat dit betreft op de juiste weg maar, om even terug te grijpen op het piratenmetafoor, het land is nog lang niet in zicht.

***

Foto door P-a-t-r-i-c-k via Flickr.com onder Creative Commonse licentie.