Het einde van het BEPS-tijdperk is in zicht. Ik hoorde het juist op het Leidse roddelcircuit, dus het moet wel waar zijn. Het publiek zit weliswaar nog in een verwerkingsproces, maar voor steeds meer specialisten lijkt de strijd te zijn gestreden. En, het is jammer om te moeten constateren, de grote hervorming is min of meer mislukt. De principle purpose test is te zwak, ATAD laat zich makkelijk omzeilen en échte transparantie is er nog steeds niet. Alle rulings blijven vooralsnog geheim.

Beste lezer, het zijn niet mijn woorden maar de vrijelijk geparafraseerde sentimenten van een hooggeplaatst iemand bij een van de kantoren. Ik hoorde het van een betrouwbare bron. Ik dacht eerst: dit kan toch niet waar zijn! Na vijf jaar is dit wel een erg zure afdronk van het grote debat over belastingontwijking. Het enige wat echt veranderd is, zo wist mijn bron mij te melden, is de mentaliteit van de fiscalist. Op dat vlak zou wel sprake zijn van een duurzame ontwikkeling. Gewetensonderzoek is in, elk VTO begint met het gezang van engelen en mocht het tóch misgaan, dan is elke woensdag een biechtgelegenheid (16:00 tot 18:00 op de gebruikelijke locatie). De normen en waarden van de sector zijn wezenlijk veranderd, dat is althans het verhaal.

Eerlijk gezegd geloof ik hier helemaal niets van.

Nooit waterdicht

Of de directe belastingen inmiddels hufterproof zijn, zullen we moeten afwachten. Vermoedelijk niet. BEPS in brede zin heeft een lappendeken van regels opgeleverd en het is duidelijk dat we in een soort consolidatiefase zitten: e.e.a. moet worden geïmplementeerd en pas dan zullen we zien waar en of het schip strandt. Dit laatste zal mede bepaald worden door andere juridische ontwikkelingen (ik noem bijv. de evolutie van het leerstuk fraus legis). Verondersteld dat we de Vpb niet afschaffen, wat best denkbaar is gegeven alle heisa over het mogelijk opheffen van de Dvb, dan zullen de komende 10 à 15 jaar nog wel zoet zijn met het uitkristalliseren en -procederen van de nieuwe fiscale status quo. Dat het laatste tot veel gedoe zal leiden, is onvermijdelijk. Belastingregels laten zich bijna altijd omzeilen, zeker als er honderden wetenschappelijk geschoolde belastingadviseurs tegenaan gaan trappen. Er is de afgelopen jaren veel gezegd en geschreven over fiscale ethiek, CSR, mvo, etc. De vraag is alleen hoeveel tractie dit heeft in de hearts and minds van de adviespraktijk.

Mijn broeders hoeder

Zo om me heen kijkend ben ik een beetje sceptisch. Mag ik dat zeggen? Of is dat te cynisch? Men zegt: “ethiek is te vaag, ik adviseer op basis van wet- en regelgeving, niet op basis van modekreten en wishful thinking“. Er is veel te zeggen voor deze “ik ben niet mijn broeders hoeder“-benadering. Zij is in elk geval duidelijk: de belastingadviseur velt géén moreel oordeel over legale structuren. Alles binnen de grenzen van wet en regelgeving mag. Voor zover de wettelijk vastgelegde BEPS regels tekort schieten, hoeven we dus geen helpende hand te verwachten van de advieswereld. Klanten worden geadviseerd (evt. ook op ethisch vlak als ze daarvoor willen betalen), maar het voorkomen van ontwijking is geen doel op zich. Deze legalistische invalshoek is legitiem, maar hij laat weinig plaats voor het morele kompas van de belastingadviseur. Dit heeft enkele gevolgen. Iemand zal de broeder immers moeten hoeden. Als de wetgever tekort schiet en de fiscaliteit er niet over gaat, zal het maatschappelijk middenveld (ngo’s en media) moeten inspringen.

Tessa

Sinds kort heb ik een adoptiehond genaamd Tessa (ik noem haar Contessa, want dat is chiquer, al maakt zoiets voor een hond weinig uit). Tessa is extreem zachtaardig, betrouwbaar en heeft een grote blaas. Echter, ze heeft een belangrijke onhebbelijkheid te weten haar schier onverzadigbare behoefte aan avontuur. Wie wil er nou op een kussen zitten als je ook dwars tegen het verkeer in over de Witte Singel kunt rennen? Met de wind in het haar en een wanhopig mens achter je aan? Als de voordeur ook maar eventje op een kier staat ziet Tessa haar kans schoon. Hup, de wereld in. Vervolgens is ze met geen mogelijk te vangen (of je moet haar kunnen lokken met kipfilet of een klein stukje kaas). Welnu, zoals Tessa is met deuren zo zijn fiscalisten met mazen in de wet. Ethiek is leuk, fiscale optimalisatie is leuker. Bovendien is het fiscalistenbrein van nature subversief. Een perfect functionerende triple-dip met natuurlijke hedging grenst ook voor mij op het hoogst haalbare. Naar loopholes wordt actief gezocht en als er ééntje gevonden wordt dan duikt men er met een dikke glimlach in. Geen puppytraining die hiertegen helpt. Dat is de aard van het beestje.

Scherp houden

Een van mijn vrienden zei het al: “Aanlijnen die handel!” En zo is het maar net. Een hondje mag wel loslopen, maar alleen in het park en alleen als ze zeker weten terugkomt als je haar roept. Als het waar is dat de aandacht voor belastingontwijking over niet al te lange tijd verdwijnt – een hypothese die ik aannemelijk vind – dan zullen we zien of de belastingsector in ethisch optiek zindelijk is. Hopelijk wel, maar we (ik bedoel nu de maatschappij) moeten waakzaam blijven. Ook na BEPS is het kritisch toezicht van ngo’s en media nodig. Want Tessa is een schat, maar zelfbeheersing is niet haar sterkste kant.

 ***