De ‘gele hesjes’ zijn het nieuws du jour. Naast Parijs en Brussel, alwaar gereld wordt, gingen burgers dit weekend in meerdere Nederlandse steden de straat op. Zij protesteren tegen een pakket van grieven, o.a. gebrek aan democratie, klassenjustitie en armoede. Koopkrachtverminderingen en belastingen spelen een centrale rol.

De Nederlandse ‘gele hesjes’ zijn interessant. Wie zijn het? Waar komen ze opeens vandaan? De aantallen zijn klein: een paar honderd in Den Haag, Rotterdam en enkele andere steden, met een diffuus palet aan problemen. Maar Nederlanders gaan niet snel de straat op (al helemaal niet in een fluoriserend kledingstuk) en op social media is van alles gaande. Zou dit dan het topje van de ijsberg zijn? Het zou zomaar kunnen.

Nederlandse hesjes

Terwijl ik dit schrijf, staat Buitenhof op. Columnist Sheila Sitalsing is niet onder de indruk van de hesjes en spreekt van “fantoomangst” bij de Nederlandse elite. Ze constateert, terecht denk ik, dat er hier geen rellen zullen zijn. Zo zijn we niet. Daarbij zijn er vakbonden en politieke partijen via welke de burger zich hoorbaar kan maken. Op allerlei fronten wordt vrolijk gepolderd, want als we Mark Rutte mogen geloven “tot op zekere hoogte dragen wij allemaal een geel hesje”. Dus ga maar rustig slapen…

Kloof

Ik ben het eens met Sitalsing dat de Nederlandse hesjes slechts een stukje zijn van de mozaïek van nationaal ongenoegen. Het komt bekend voor – zo na LPF, PVV, DENK, de SP en het Forum van Thierry Baudet. Klachten over bezuinigingen en de groeiende kloof tussen arm en rijk zijn niet nieuw. Maar hoewel politici met Henk en Ingrid gingen praten, en er zelfs (o schrik!) PVV-stemmers aan de tafel van Jeroen Pauw zaten, is de onrust niet verdwenen. Dit is logisch. De burger wil namelijk niet alleen gehoord worden. Er moet ook boter bij de vis.

Ik ben zeer terughoudend waar het gaat om populisme. Net als bij Occupy (nog een leiderloze beweging) is onduidelijk waar je je als aspirant-lid mee inlaat. Naast het budgettair wensdenken van de beweging (geen gezeik, iedereen rijk) maak ik me zorgen om racisme en de mogelijke betrokkenheid van extreem rechts. Voorts heb ik geen trek in anti-vaxxers, klimaatontkenners en een NEXIT, die er – als ik de media mag geloven – wellicht tussen zitten. Aan de andere kant, het thema armoedebestrijding vind ik wel heel relevant. Ditto de uitkleding van de publieke sector (de Belastingdienst incluis). Het is goed dat “gewone” mensen hiertegen in verzet komen. Bovendien ben ikzelf eveneens actiebreid: a.s. vrijdag, 14 december 2018, is Artikel104.nl bijvoorbeeld te vinden op de WOinActie demonstratie in Den Haag (ondersteund door o.a. het College van Bestuur van de Erasmus Universiteit).

Shell

Omdat de NOS weliswaar geen fake news verkondigt maar evenmin inzicht geeft in het eisenpakket van de “nederhesjes”(even kortheidshalve), ben ik lid geworden van de gele Facebook-groep. Het is een aanrader voor wie écht iets wil weten over deze beweging: een Pandora’s doos vol (vaak terechte) woede. Je kunt de passie proeven. Er zijn ook schunnige spotprenten met Mark Rutte. Het zal niet verbazen dat mijn fiscaal gedeformeerd oog al snel afdwaalde naar de posts over belastingen. In Frankrijk zijn hoge accijnzen een centraal aspect van het protest (zie over de ethiek van belastingweigering hier en hier). In Nederland leeft ongenoegen over de belastingdruk in relatie tot koopkracht en armoede. Opvallend (maar niet verbazingwekkend) is dat men een verband legt met de recente discussie over de belastingen van Shell. Op Facebook zijn meerdere berichten te vinden van mensen die op dit punt hun bezwaren uiten.

Publieke discussie

Het bovenstaande illustreert wat we al wisten: als bedrijven niet hun fair share betalen, dan ondermijnt dit het maatschappelijk vertrouwen. Voor de nederhesjes is de belasting van Shell onlosmakelijk verbonden met lage lonen en minder goede openbare voorzieningen. “Het is er onderdeel van”, vertelde iemand mij en zo draagt Shell bij aan de neonkleurige volksopstand. Zouden er fiscalisten zijn die het eens zijn met de benadering van de demonstranten? Wellicht een enkeling, maar ik heb niet de illusie dat de NOB op korte termijn geel zal kleuren. Zoals gebruikelijk bij dit soort discussies, vinden veel fiscale vakbroeders (m/v) dat de kritische burgers (a) niet weten waar ze het over hebben, en (b) dat de belastingplichtige de dupe is van een soort hetze. De reflex zal zijn om niets te doen, in de hoop dat wie stil zit niet geschoren wordt. Dat is begrijpelijk, maar komt de publieke discussie niet ten goede. Nu meer dan ooit is hoogwaardige fiscale kennis nodig om deze discussie op een fatsoenlijk niveau te kunnen voeren. Iemand die bij DWDD kan uitleggen hoe het zit met de liquidatieverliesregeling en waarom tax rulings soms bijdragen aan misbruikpreventie. Ik wil niet suggereren dat de kritiek op Shell kan worden weggepraat met zalvende, technische woorden. Een blind paard kan zien dat er hervormingen nodig zijn, en misschien moeten deze hervormingen zelfs verder gaan dan wat er nu op tafel ligt. De gele hesjes zijn het zoveelste teken dat “gewone mensen” belastingontwijking (echt of gepercipieerd) niet langer accepteren. Laten we het goede momentum van de strijd tegen BEPS, staatssteun en geheimzinnigheid daarom vasthouden. Wordt ongetwijfeld vervolgd.

Deze tekst is op 10 december 2018 aangepast. Dit om de indruk te vermijden dat Artikel104.nl de hesjes niet serieus neemt (zie comments, onder).

Op de foto: Tessa, de redactiehond, draagt al tijden een veiligheidshesje tijdens het wandelen.