De Belastingdienst is een van de meest efficiënte organisaties van Nederland. Ziedaar, een controversiële openingszin. Met 25.000 mensen verwerkt de dienst elk jaar weer vele, vele miljoenen aangiften, aanslagen, toeslagen en bezwaar- en beroepschriften van mensen en bedrijven in binnen en buitenland. Is 25.000 veel? Ik vind van niet. Ter vergelijking: het is meer dan McDonald’s Nederland (17.000) maar minder dan KLM (28.000).

Het is al tijden bekend dat de Belastingdienst zwaar onder druk staat. Onze ‘blauw motor’ is steeds minder goed is opgewassen tegen de hoeveelheid werk die gepaard gaat met het draaiend houden van het moderne Nederland. Dit alles is geen geheim. De noodsignalen over prehistorische IT-systemen, datalekken, fouten en vooral een nijpend tekort aan medewerkers klinken al jaren. Deze problemen zijn uitermate complex en duurzaam hardnekkig. Dat dit tot enorme problemen leidt, is al duidelijk uit het Toeslagenschandaal dat al drie jaar niet is opgelost. Dit is niet omdat politici of ambtenaren de gedupeerde ouders onbelangrijk vinden of het leed van de ouders onderschatten. Dit dramatisch vastlopen van de hersteloperatie is het product van structurele problemen en gebrek aan medewerkers

Noodklok

Kort en goed, de rek is er bij de Belastingdienst uit. Toen onze Commander-in-Chief (Marnix van Rij) onlangs aangaf dat er tot 2026 (!!) geen ruimte is voor nieuwe fiscale beleidswijzigingen, zal de blauw-groen-rode werkvloer opgelucht adem hebben gehaald. Eindelijk een beetje realiteitszin. Tegelijkertijd is de gedwongen ‘pas op de plaats’ problematisch. Democratische besluiten kunnen gedurende de periode van meerdere jaren niet worden doorgevoerd. Zo wordt de samenleving in feite gegijzeld door het systeem dat we zelf gebouwd hebben.

Rechtsstaat onder druk

Ik kan niet genoeg benadrukken hoe vitaal de Belastingdienst is. Als de medewerkers hun taken zouden neerleggen, al was het maar voor een dag, dan zijn de gevolgen voor de nationale cashflow niet te overzien. Zelfs de grootste anti-fiscalist erkent het belang van een (in meerdere opzichten) betrouwbare fiscus, die grip op de zaken heeft en kan worden aangesproken op problemen.

Sociale contractbreuk – Burgers zijn geen “klanten” en de Belastingdienst verleent niet een “service”. Wanneer de Belastingtelefoon niet bereikbaar is of als er een Fraude Signaleringslijst (FSV) door de organisatie rolt als een racistische sneeuwbal, is dit een fundamentele schending van het sociale contract. De noodzaak voor hervormingen wordt breed gevoeld – zowel binnen de samenleving, de politiek en natuurlijk ook bij de fiscus zelf. Juist binnen de Belastingdienst zijn ethiek en de menselijke maat aan de orde van de dag. Het is jammer dat dit positieve proces niet extern zichtbaar is. Niet zozeer vanwege het vertrouwensherstel (daar is echt veel meer voor nodig) maar omdat burgers inhoudelijk kunnen bijdragen aan morele herijking.

Onderbezetting

De wederopbouw van de Belastingdient valt of staat bij de medewerkers die de vertaalslag moeten maken tussen de regels en de mensen. De medewerkers zijn de laatste verdedigingslinie in de strijd tegen draconische fiscaliteit. De Belastingdienst heeft meer mensen nodig. Net als in de zorg, het onderwijs en bijna elke andere sector van de economie, is het vinden van medewerkers echter een crime. De arbeidsmarkt is oververhit. Ondanks de inspanningen die de Belastingdienst nu doet om mensen te werven, zal er de komende tijd geroeid moeten worden met de bestaande riemen.

Toeslagen eerst

Op dit moment zijn er verschillende kwesties bij de Belastingdienst die om aandacht schreeuwen. De meest nijpende hiervan is het al genoemde Toeslagenschandaal, waar tienduizenden ouders na drie jaar nog altijd in de wachtstand staan. Dit is volstrek onacceptabel en moet als topprioriteit worden aangepakt. En dan niet in woord, maar ook in daad: de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT) moet maximaal ondersteund worden.

Inzet menskracht

Als mijn analyse klopt (en het niet mogelijk is om op korte termijn genoeg nieuwe mensen te werven), zijn er twee oplossingen om extra handen te regelen voor de UHT. (1) We kunnen PwC, McKinsey of een ander extern bureau vragen om het werk te doen, met een absurd kostenplaatje en alle andere nadelen die gepaard gaan met het outsourcen van democratische kernfuncties. (2) Als alternatief kunnen bestaande medewerkers van de Belastingdienst (of andere overheidsinstanties) tijdelijk worden ingezet voor de UHT. Andere zaken – bijvoorbeeld de massale verzoeken om informatie op basis van de Wet Open Overheid (Woo) voor informatie die met name nuttig is voor bedrijven en rijke individuen – kunnen echt even blijven liggen.

Neem de zogeheten ‘lakkers’. Dat zijn de medewerkers die zorg dragen voor het anonimiseren van documenten. Lakkers zijn nodig bij de UHT maar ook voor het afhandelen van informatieverzoeken op basis van de Woo, zoals de verzoeken die nu lopen naar de standpunten van de kennisgroepen. Zelf vind ik dat toeslagouders belangrijker zijn dan kennisgroepstandpunten en ik zou het acceptabel vinden om de eerste (tijdelijk) prioriteit te geven, als de UHT daarmee geholpen zou zijn.

Maatschappelijk draagvlak

De kwestie is rijp voor een publiek debat. Dit debat moet dan niet gaan over de vraag “hoe dwingen we de medewerkers?” maar over de overspannen politiek-maatschappelijke verwachtingen over de Belastingdienst. De UHT kan niet heksen en de schaarste moet op een eerlijke manier gemanaged worden. Niet het chaotische recht van degene die het best kan lobbyen en procederen, maar verstandig beleid dat recht doet aan de positie van de zwakste mensen. Toeslagouders eerst!

Foto: ambulance (krijgt altijd voorrang!) – door: Agrale SA (omschrijving: Agrale Marrua as a military ambulance), Flickr.com – Creative Commons licentie