Yanis Varoufakis, kent u hem nog? Hoogleraar sociale economie in Athene en kortstondig Minister van Financiën van Griekenland? Met zijn onbuigbare idealen en leren jas? Varoufakis, die onder vuur ligt vanwege zijn monetaire nuclear option om het hoogtepunt van de Grexit-crisis desnoods over te brengen op een parallel betalingssyteem? Die mogelijk zijn brieven ondertekent met “¡No pasarán!” en in het bezit is van een bivakmuts en een grote stok, mocht er tegen de fascisten gevochten moeten worden?

Nou, die Varoufakis lanceerde op 9 februari 2016 een Europese beweging – DiEM25 – met het doel de EU te “democratiseren”. Puttend uit zijn eigen ervaring, is de gedachte van Varoufakis vrij simpel: cruciale besluiten – waaronder die van de Eurogroep – onttrekken zich aan het zicht van de burgers en dus ook aan de democratische controle. Afspraken zijn geheim. Niet goed, zegt Varoufakis, in een democratische samenleving moet dit soort informatie openbaar zijn zodat civil society zich een oordeel over kan vormen. Zet de vergadering dus op live stream en publiceer de notulen.

Meer democratie is nodig, ook in de (nationale) fiscaliteit

De beweging van Varoufakis is gericht op de Europese instanties en politiek. Mutatis mutandis heb ik het idee dat zijn boodschap ook relevant is in de nationale belastingrechtelijke context. In de afgelopen jaren is het internationaal belastingrecht opgeschud door enerzijds de BEPS-dynamiek en anderzijds een serie staatssteunonderzoeken door de Europese Commissie. Daarnaast speelden bij een groot aantal individuele bedrijven discussies over hun fiscale posities (veel van deze bedrijven kwamen eerder aan bod op deze site: o.a. Apple, Starbucks, McDonald’s). De beeldvorming bij het grote publiek is niet best. Het vertrouwen in zowel het bedrijfsleven als de Staat staat onder druk.

Rulings zijn nuttig maar kunnen leiden tot een juridische black box

Naarmate de maatschappij meer zicht krijgt op de wereld van internationale structuren groeit de behoefte aan meer democratische controle. Het gaat om zaken als de publicatie van rulings, inzicht in lobby-activiteiten en de inzicht in het werk van belangrijke EU-groepen als de Code of Conduct groep. Ik sluit mij aan bij de roep om meer transparantie, met name waar het gaat om de rulingpraktijk. Voorop gesteld, ik ben om verschillende redenen een warm voorstander van rulings. Potentiële geschillen worden via overleg tussen de belastingplichtigen en de Belastingdienst voorkomen en dus niet uitgeprocedeerd. Dit geldt om te beginnen voor bijna alle transfer pricing zaken. Transfer pricing is hoogst technisch dus het ligt voor de hand dat e.e.a. wordt afgestemd. Ik ben zoals gezegd voorstander van dergelijke afspraken, maar constateer wel dat er zo minimale jurisprudentie zal ontstaan over dit specifieke thema. Zowel met het oog op de rechtsvorming als de rechtsgelijkheid (belastingplichtigen kunnen inspiratie putten uit de juridische behandeling van eerdere gevallen) is dit een probleem. Het belang van jurisprudentie in ons fiscaal systeem is immers groot. Sowieso heb ik er als wetenschapper en burger problemen mee dat de rulingpraktijk nu een ‘black box’ is. Ik wil niet suggereren dat rulings op grote schaal misbruikt worden – dat is niet waar – maar wel dat het goed zou zijn als de burgers dat zelf kunnen verifiëren. Voorts is openheid mijns inziens van belang voor gelijke behandeling van belastingplichtigen. Kleinere spelers (bijv. uit het MKB), die wel met transfer pricing te maken hebben maar geen gebruik (kunnen) maken van groot kantoor, kunnen dan toch kennis hebben van standpunten van de fiscus. Ik vind dit gewoon eerlijk.

Privacy van belastingplichtigen moet effectief bewaakt worden

In de discussie over het publiceren van tax rulings is één punt van zeer groot belang: het moet alleen als het anoniem kan. Publicatie dient om de Staat te controleren en niet om namen en shamen mogelijk te maken. Als de informatie in geanonimiseerde vorm kan worden verschaft dan kan civil society zich een oordeel vormen over de regels en eventueel de interpretatie ervan. Via het gewone politiek proces is het aan de wetgever om waar nodig stappen te zetten. Om de privacy veilig te stellen stel ik voor dat bedrijven steeds betrokken worden. Dit is hoe het bij de staatssteunbesluiten van de Europese Commissie werkt. Het mag niet zo zijn dat bedrijven publicatie helemaal tegenhouden, maar het is duidelijk dat elk bedrijf zelf het best kijk heeft op de problematiek van geheimhouding. (Ik moet denken aan een geval waarbij de rechtbank in een uitspraak alle namen had weggehaald maar niet de relevante datum of de beurskoers van die dag… Even later stond het bedrijf “met naam en toenaam” in de krant. Zulke situaties moeten we voorkomen.)

Herstel het publiek vertrouwen door meer openheid

Mijn ideale uitkomst is dat we in Nederland de afgegeven rulings in geanonimiseerde vorm doorzoekbaar beschikbaar stellen net zoals we het nu doen voor de rechtspraak. Juist het feit dat het lukt om rechtspraak te publiceren zonder de privacy te schenden, boezemt mij hoop in dat dat ook met tax rulings kan. Vanuit democratisch optiek en met het oog op het vertrouwen van de “gewone mensen”, die zich – na alle berichtgeving over de APA van Starbucks – zorgen maken over sweetheart deals, zou dit een positieve stap zijn.

***

N.B. –  Ik weet dat Varoufakis een omstreden figuur is. Ik ken Grieken die met hem weglopen maar ik heb ook Griekse kennissen – fiscalisten zelfs – die hem ronduit gevaarlijk vinden. Zelfs mijn vriend de Marxistische econoom (ik verzin dit niet) noemde betrokkene een “irresponsible jerk” vanwege diens “insane negotiating strategy”. Met dit alles in het achterhoofd zou het een beetje goedkoop zijn wanneer ik, toch een buitenstaander op veilige afstand, zou roepen dat Varoufakis een held of juist een schurk is. Dat zal ik dus niet doen. Wel kan ik in mijn hoedanigheid als Europeaan iets zeggen over de nieuwe beweging die bij mij een gevoelige snaar heeft geraakt.

Photo by Pame Figueroa via Flickr.com (Creative Commons).